ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ
Ο Λαμπράκης «ζει»: περιήγηση μνήμης στην αίθουσα Ανδρόγεω
Το Cretalive ξεναγήθηκε στην έκθεση ιστορικών τεκμηρίων και ντοκουμέντων με αφορμή τις εκδηλώσεις μνήμης για τον Γρηγόρη Λαμπράκη - Οι δράσεις κορυφώνονται την Κυριακή με τον 1ο Δρόμο Ειρήνης στο Ηράκλειο
Η συγκυρία, θα μπορούσε κανείς να πει, είναι κάτι περισσότερο από επίκαιρη. Οι διεθνείς κρίσεις στη Μέση Ανατολή, την Ευρώπη, τις ΗΠΑ, η πόλωση και η τοξικότητα στον δημόσιο λόγο αλλά και το βήμα της κοινωνικής δικτύωσης, συνθέτουν ένα σκηνικό που παρουσιάζει νοσηρές ομοιότητες με την ταραγμένη "ελληνική" δεκαετία του '60. Τις ημέρες αυτές στο Ηράκλειο, εξελίσσονται εκδηλώσεις στη μνήμη του Γρηγόρη Λαμπράκη, του μάρτυρα της ειρήνης, που δολοφονήθηκε από παρακρατικούς στη Θεσσαλονίκη, τον Μάη του 1963.
Οι εκδηλώσεις που λαμβάνουν χώρα, στο Ηράκλειο δεν διοργανώθηκαν με κάποια επετειακή αφορμή. Είναι το αποτέλεσμα της συνεργασίας του Ιδρύματος "Γρηγόρης Λαμπράκης", του Συλλόγου Μαραθωνοδρόμων Κρήτης-ΙΚΑΡΟΣ, του Δήμου Ηρακλείου και της Περιφέρειας Κρήτης. Θα κορυφωθούν την ερχόμενη Κυριακή 12 Οκτωβρίου, με τον 1ο Δρόμο Ειρήνης στο Ηράκλειο, στη μνήμη του ιδεολόγου και φιλειρηνιστή, του θύματος μιας πολιτικής δολοφονίας απ' αυτές που σφράγισαν τη νεότερη ιστορία. Στο πλαίσιο των παράλληλων εκδηλώσεων λειτουργεί στο φουαγιέ της αίθουσας «Μανώλης Καρέλλης» στο δημοτικό κτίριο Ανδρόγεω, μια έκθεση συγκλονιστική. Πρόκειται για ιστορικά ντοκουμέντα και φωτογραφίες που αποτελούν στην ουσία το περιεχόμενο του φακέλου που διατηρούσε η Ασφάλεια και η Χωροφυλακή για τον Γρηγόρη Λαμπράκη επί σειρά ετών.
Το Cretalive επισκέφθηκε την έκθεση και ξεναγήθηκε από τον κ. Γρηγόρη Γρ. Λαμπράκη, πρόεδρο του Ιδρύματος "Γρηγόρη Λαμπράκη" και γιο του δολοφονηθέντος ανεξάρτητου βουλευτή της ΕΔΑ.
Η έκθεση, την περίοδο αυτή "ταξιδεύει" ανά την Ελλάδα, ως ζώσα μνήμη και ιστορική παρακαταθήκη για τον άνθρωπο που υπήρξε σύμβολο μιας ολόκληρης εποχής, καθιστώντας το κλασικό σύνθημα "Ο Λαμπράκης ζει" πάντα επίκαιρο στο πέρασμα των δεκαετιών.
Το 2018 ο Γρηγόρης Γρ. Λαμπράκης υπέβαλε αίτημα στην Ασφάλεια για να δοθεί στη δημοσιότητα ο απόρρητος φάκελος του πατέρα του. Το υλικό το οποίο έφτασε στα χέρια του, ήταν τεράστιο.
Έτσι, τα τεκμήρια και ντοκουμέντα που εκτίθενται στην Ανδρόγεω ακολουθούν μεν μια γραμμική, χρονική αλληλουχία αλλά στην πραγματικότητα αποτελούν ένα μικρό μόνο μέρος από τον ογκώδη φάκελο του Γρηγόρη Λαμπράκη στην Ασφάλεια/Χωροφυλακή. Ο δολοφονημένος φιλειρηνιστής παρακολουθούνταν συστηματικά από το 1945 και οι ... αρμόδιες υπηρεσίας ενημέρωναν το περιεχόμενο του φακέλου ακόμη και μετά τον θάνατό του, με αποκόμματα εφημερίδων και πληροφορίες των μυστικών υπηρεσιών που σχετίζονταν με την κηδεία του, τη δίκη της "υπόθεσης Λαμπράκη" τον Οκτώβριο του 1966 ή με το ποιοι και πως άφηναν λουλούδια στο μνήμα του.
Ένα μεγάλο μέρος του ιστορικού αυτού τεκμηρίου, παρουσιάζεται αναλυτικά στο βιβλίο των Χρήστου Η. Χαλαζιά και Γρηγόρη Γρ. Λαμπράκη με τίτλο "Η δολοφονία Λαμπράκη και το παρακράτος" (Αθήνα, 2019, εκδ. Παπαζήση), και όπως επισήμανε ο κ. Λαμπράκης στο Cretalive, επίκειται και συνέχεια στην εκδοτική αυτή προσπάθεια. Απώτερος στόχος, πέρα από τον προφανή της ιστορικής μνήμης, είναι η τεκμηριωμένη απόδειξη της δράσης παρακρατικών ομάδων, από τα τέλη της δεκαετίας του '50 μέχρι και το απριλιανό πραξικόπημα του 1967.
Όπως επισημαίνεται και στο βιβλίο "Η δολοφονία Λαμπράκη και το παρακράτος", οι διάφορες παρακρατικές ομάδες είχαν αρχίσει να εμφανίζονται στις αρχές της δεκαετίας του '50 με τη μορφή συλλόγων και σωματείων που αυτοπροσδιορίζονταν ως εθνικιστές, και είχαν στις τάξεις τους δωσίλογους, ταγματασφαλίτες και απόστρατους των ενόπλων δυνάμεων και της χωροφυλακής. Στις εκλογές του 1958 η ΕΡΕ του Κωνσταντίνου Καραμανλή σχημάτισε αυτοδύναμη κυβέρνηση, αλλά η ΕΔΑ είχε καταλάβει τη δεύτερη θέση και ήταν πια αξιωματική αντιπολίτευση. Σ' αυτή τη χρονική περίοδο τοποθετείται η στενή σχέση της εξουσίας με το παρακράτος που στρεφόταν ενάντια στους προοδευτικούς πόλους της πολιτικής σκηνής της εποχής, την ΕΔΑ κυρίως αλλά και την Ένωση Κέντρου υπό τον Γεώργιο Παπανδρέου που ιδρύθηκε το 1961. Με την επίφαση του κομμουνιστικού κινδύνου, τα χρόνια εκείνα χαρακτηρίστηκαν από έντονη αστυνομοκρατία και τρομοκράτηση των πολιτών που ανήκαν ή στήριζαν τις προοδευτικές παρατάξεις. Οι επίσημες αρχές των Σωμάτων Ασφαλείας εξακολουθούσαν τις παρακολουθήσεις και το σχολαστικό φακέλωμα ενώ οι παρακρατικές οργανώσεις επινοούσαν τη μέθοδο της αντιδιαδήλωσης, σαν αυτή που έγινε στη Θεσσαλονίκη, το βράδυ της 22ης Μαΐου 1963, οπότε και ο Γρηγόρης Λαμπράκης δέχθηκε τη φονική επίθεση των Σπύρου Γκοτζαμάνη και Μανώλη Εμμανουηλίδη.
Οι αρχές, όμως, όπως αποτυπώνεται και στην έκθεση ντοκουμέντων που φιλοξενείται στην Ανδρόγεω, είχαν αρχίσει να παρακολουθούν τον Γρηγόρη Λαμπράκη, ήδη από το 1945 και μολονότι για ένα χρονικό διάστημα είχε αποχαρακτηριστεί. Η δράση του ως εκπροσώπου της Επιτροπής Ειρήνης για τη Διεθνή Ύφεση και Ειρήνη αφενός, και ως ανεξάρτητου βουλευτή Πειραιά της ΕΔΑ αφετέρου, ήταν ενοχλητική. Εξάλλου, από το 1956 κιόλας όπως αποκαλύπτει ένα από τα έγγραφα του φακέλου ο Λαμπράκης περιγράφεται ως "πονηρός χαρακτήρας και επικίνδυνος κομμουνιστής" (Η δολοφονία του Λαμπράκη και το παρακράτος, εκδ. Παπαζήση, Αθήνα, 2019, σ. 153).
Ένα μήνα πριν από τη δολοφονία του, στις 21 Απριλίου 1963 πραγματοποίησε, έστω και μόνος του, την απαγορευμένη 1η Μαραθώνια Πορεία Ειρήνης για τη διεθνή ύφεση και τον πυρηνικό αφοπλισμό. Τα αστυνομικά μέτρα ήταν κάτι παραπάνω από δρακόντεια και τα μπλόκα που είχαν στηθεί εμπόδιζαν τους πολίτες να συμμετάσχουν στη διοργάνωση. Μολονότι καταδιώχθηκε, προπηλακίστηκε και απειλήθηκε, ο Λαμπράκης μέχρι να συλληφθεί κατόρθωσε να διανύσει μια συμβολική απόσταση για την πορεία ειρήνης.
Δεν ήταν, όμως, μόνο αυτό. Λίγες μέρες αργότερα είχε ταξιδέψει στο Λονδίνο και είχε συμμετάσχει στις διαδηλώσεις που είχαν διοργανωθεί με αίτημα την απελευθέρωση πολιτικών κρατουμένων σε Ελλάδα και Κύπρο. Είναι γνωστό, επίσης, ότι συνόδευε τη Βρετανίδα Μπέτυ Αμπατιέλου και ήταν παρών στο επεισόδιο ανάμεσα στη σύζυγο του πολιτικού κρατούμενου Αντώνη Αμπατιέλου και τη βασίλισσα Φρειδερίκη. Επιστρέφοντας από το εξωτερικό, ταξίδεψε για τη Θεσσαλονίκη, όπου εκείνο το μοιραίο βράδυ της 22ας Μαΐου 1963 ήταν προγραμματισμένη εκδήλωση της Επιτροπής Ειρήνης για τη Διεθνή Ύφεση και Ειρήνη, με τον ίδιο κεντρικό ομιλητή.
Το ματωμένο πουκάμισο
Σε ολόκληρη την έκθεση ντοκουμέντων που έχει επιμεληθεί προσωπικά ο Γρηγόρης Γρ. Λαμπράκης κυριαρχεί μια συγκλονιστική φωτογραφία, η οποία έχει αναρτηθεί σε δεσπόζουσα θέση. Είναι η φωτογραφία με το ματωμένο πουκάμισο και τα ρούχα που φορούσε ο Γρηγόρης Λαμπράκης εκείνο το βράδυ του 1963. Πρόκειται για το πουκάμισο, το μαύρο κοστούμι, μια φανέλα που κόπηκε στο νοσοκομείο ΑΧΕΠΑ της Θεσσαλονίκης όπου είχε μεταφερθεί ο βαρύτατα τραυματισμένος ειρηνιστής και ένα δερμάτινο παπούτσι. Είναι το ζωντανό τεκμήριο της πολιτικής δολοφονίας που συντελέστηκε εκείνη την ταραγμένη περίοδο με θύμα έναν ιδεολόγο που δεν δίστασε να δώσει ακόμη και τη ζωή του για το ιδανικό της ειρήνης.
Σήμερα, όπως εξηγεί ο κ. Λαμπράκης, τα ρούχα του πατέρα του φυλάσσονται στο Μουσείο Μπενάκη. Το 2021, με τη σύμφωνη γνώμη και του Ιδρύματος "Γρηγόρη Λαμπράκη" τα ιστορικά αυτά τεκμήρια εκτέθηκαν για δύο μήνες στο Μουσείο Μαραθωνίου Δρόμου στον Μαραθώνα (δείτε εδώ). Ανασκαλεύοντας, ωστόσο, τις πηγές διαπιστώνει κανείς ότι τα ρούχα του Γρηγόρη Λαμπράκη είχαν τη δική τους ιδιαίτερη ιστορία.
"Προσπάθησαν να πλύνουν το πουκάμισο για να το καθαρίσουν" είπε στο Cretalive ο Γρηγόρης Γρ. Λαμπράκης κατά τη διάρκεια της ξενάγησής μας στην έκθεση ντοκουμέντων. "Όμως, δεν τα κατάφεραν"... Για πολλές δεκαετίες, το κοστούμι, το πουκάμισο, η κομμένη φανέλα και το παπούτσι του Γρηγόρη Λαμπράκη που είχαν χρησιμοποιηθεί ως δικαστικό υλικό στη δίκη του 1966, θεωρούνταν χαμένα. Κανείς δεν ήξερε που βρίσκονταν. Μέχρι το 2010, οπότε και ξεκίνησε μια επιχείρηση εκκαθάρισης στα υπόγεια του Δικαστικού Μεγάρου Θεσσαλονίκης. Οι υπάλληλοι που διεκπεραίωναν την εργασία αυτή, εντόπισαν ανάμεσα σε ένα σωρό εγγράφων, δικογραφιών και φακέλων ένα παλιό, στραπατσαρισμένο χαρτοκιβώτιο. Όταν το άνοιξαν έμειναν έκπληκτοι! Στο εσωτερικό φυλάσσονταν, έρμαια του χρόνου, ιστορικά τεκμήρια της δολοφονίας Λαμπράκη! Τα πειστήρια αυτά παραδόθηκαν αρχικά στην Εταιρεία Διάσωσης Ιστορικών Αρχείων για να φτάσουν στη συνέχεια στο Ίδρυμα "Γρηγόρης Λαμπράκης". Το 2018, το ίδρυμα σε συνεργασία με το Μουσείο Εθνικής Αντίστασης του Δήμου Ηλιούπολης απευθύνθηκε στο Βυζαντικό και Χριστιανικό Μουσείο προκειμένου τα τεκμήρια να συντηρηθούν με μεθόδους επιστημονικές (δείτε εδώ).
Ρέκορντμαν, αφοσιωμένος Ασκληπιάδης, εξαίρετος επιστήμων και κυρίως ιδεολόγος
Ο Γρηγόρης Λαμπράκης υπήρξε μια προσωπικότητα χαρισματική. Ήταν πανελληνιονίκης και βαλκανιονίκης στον στίβο, με δεκάδες χρυσά μετάλλια. Μάλιστα, για πολλά χρόνια, από το 1938 έως και το 1959 διατηρούσε ρεκόρ στο μήκος στα 7,37 μ. (Η δολοφονία του Λαμπράκη και το παρακράτος, εκδ. Παπαζήση, Αθήνα, 2019, σ. 85). Το ίδιο υποδειγματική ήταν και η επιστημονική του πορεία. Το 1950 έγινε υφηγητής της Μαιευτικής - Γυναικολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών και το διδακτορικό του έργο με τίτλο "Κλινική Ενδοκρινολογίας" συγκαταλέγεται μέχρι και σήμερα στα κύρια επιστημονικά εγχειρίδια (Η δολοφονία του Λαμπράκη και το παρακράτος, εκδ. Παπαζήση, Αθήνα, 2019, σ. 83). Πιστός στον όρκο του υπήρξε αφοσιωμένος γιατρός που έβλεπε ασθενείς και πρόσφερε τη φροντίδα του, όπου χρειαζόταν δωρεάν. "Ακόμη κι αυτό τους ενοχλούσε" μας λέει σήμερα ο γιος του Γρηγόρης Λαμπράκης. Προοδευτικός, ιδεολόγος, μάχιμος και συνεπής στα ιδανικά του αφοσιώθηκε στο όραμα της διεθνούς ειρήνης και του πυρηνικού αφοπλισμού, με πλούσια ακτιβιστική δράση. Το πάθος της προσφοράς που τον διακατείχε τον ώθησε και στην πολιτική προκειμένου να υπερασπιστεί το δίκαιο των αδυνάτων και στο κοινοβούλιο.
Ο πρωταθλητής, ο πανεπιστημιακός, ο γιατρός, ο ιδεολόγος της ειρήνης δολοφονήθηκε από παρακρατικούς, με ποινικό παρελθόν, στη Θεσσαλονίκη. Μετά το πέρας της άκρως επεισοδιακής εκδήλωσης που είχε λάβει χώρα στο κτίριο του Δημοκρατικού Συνδικαλιστικού Κινήματος και έχοντας ήδη καταγγείλει ότι κινδύνευε η ζωή του, ο Λαμπράκης θέλησε να διασχίσει τον δρόμο, στη διασταύρωση των οδών Ελευθερίου Βενιζέλου και Ερμού και να διανύσει απόσταση μικρότερη των 100 μέτρων προκειμένου να μεταβεί στο ξενοδοχείο "Κοσμοπολίτ" όπου είχε καταλύσει. Τη στιγμή εκείνη, στο σημείο της δολοφονίας του βρισκόταν 180 ένστολοι και περίπου άλλοι τόσοι αστυνομικοί και χωροφύλακες με πολιτικά, αλλά και ολόκληρη η ηγεσία της Χωροφυλακής της συμπρωτεύουσας. Παρ' όλα αυτά το τρίκυκλο που οδηγούσε ο Σπύρος Γκοτζαμάνης βγήκε με μεγάλη ταχύτητα από μονόδρομο κινούμενο ανάποδα, και προσεγγίζοντας τον Λαμπράκη, ο Μανώλης Εμμανουηλίδης που ήταν κρυμμένος στην καρότσα του κατέφερε το τρομακτικό χτύπημα με τον λοστό στο κεφάλι.
Ο ανεξάρτητος βουλευτής έπεσε αιμόφυρτος στον δρόμο. Όταν μεταφέρθηκε στο νοσοκομείο ΑΧΕΠΑ οι γιατροί δεν είχαν καμία αμφιβολία για τη δραματική εξέλιξη. Δεν υπήρχε καμία ελπίδα. Το πρωί της 23ης Μαίου ήταν πια ξεκάθαρο πως ο Λαμπράκης ήταν κλινικά νεκρός. Ο εγκέφαλος του είχε πάψει να λειτουργεί. Άφησε την τελευταία του πνοή λίγες μέρες αργότερα, στις 27 Μαΐου 1963.
Η Ιστορία της Κυριακής: Η ταραγμένη ελληνική δεκαετία του ‘60 - Τα Ιουλιανα
Η υπόθεση Λαμπράκη προκάλεσε διεθνείς αντιδράσεις και πυροδότησε πολιτικές εξελίξεις που στιγμάτισαν την ταραγμένη δεκαετία του '60 για την Ελλάδα. Στην ουσία οι δολοφόνοι του δεν τιμωρήθηκαν ποτέ. Οι ηθικοί αυτουργοί "έπεσαν στα μαλακά" ενώ οι φυσικοί αυτουργοί, μολονότι καταδικάστηκαν στη συνέχεια αμνηστεύτηκαν από τη χούντα. Τη σχέση εξουσίας και παρακράτους αποκάλυψαν με τη δημοσιογραφική τους έρευνα οι Γιάννης Βούλτεψης (εφημερίδα "Αυγή"), Γιώργος Μπέρτσος (εφημερίδα "Ελευθερία") και Γιώργος Ρωμαίος (εφημερίδες "Βήμα" και "Νέα"). Ιδιαίτερα καταλυτικός υπήρξε ο ρόλος του νεαρού τότε ανακριτή Χρήστου Σαρτζετάκη, ενώ ο εισαγγελέας Παύλος Δελαπόρτας που είχε προτείνει την καταδίκη των κατηγορούμενων σε μια πύρινη αγόρευση δεν εισακούστηκε από το δικαστήριο.
«Ο Γρηγόρης Λαμπράκης έδωσε και τη ζωή του για την ειρήνη»
Η πολιτική δολοφονία Λαμπράκη ενέπνευσε τον Βασίλη Βασιλικό που έγραψε το εμβληματικό "Ζ". Το μυθιστόρημα απέδωσε στον κινηματογράφο ο Κώστας Γαβράς με το ομώνυμο φιλμ το οποίο απέσπασε το 1969 Όσκαρ καλύτερης ξενόγλωσσης ταινίας. Το 2012, ο Ινδός σκηνοθέτης Ντιμπακάρ Μπανερτζί μεταφέρει την βάση της υπόθεσης Λαμπράκη στο Μπόλιγουντ και δημιουργεί την ταινία "Σανγκάη". Το 2018, η Εναλλακτική Σκηνή της Εθνικής Λυρικής Σκηνής παρουσίασε τη σύγχρονη όπερα με τίτλο «Ζ: Η ζωή, ο θάνατος και η μετά θάνατον αιώνια ζωή του Γρηγόρη Λαμπράκη». Τη μουσική διεύθυνση είχαν οι Μηνάς Μπορμπουδάκης και Νίκος Βασιλείου, το λιμπρέτο ήταν του Βαγγέλη Χατζηγιαννίδη και τη σκηνοθεσία είχε η Κατερίνα Ευαγγελάτου.
Οι εκδηλώσεις που βρίσκονται σε εξέλιξη τις ημέρες αυτές στο Ηράκλειο, στη μνήμη του μάρτυρα της ειρήνης κορυφώνονται στις 6:00 το απόγευμα της Κυριακής 12 Οκτωβρίου 2025, με τον 1ο Δρόμο Ειρήνης στο Μεγάλο Κάστρο που θα διεξαχθεί στο κέντρο της πόλης. Η έκθεση ντοκουμέντων θα συνεχιστεί μέχρι και το Σάββατο 11 Οκτωβρίου 2025, στο φουαγιέ της αίθουσας "Μ. Καρέλλης" στο δημοτικό κτίριο της Ανδρόγεω και λειτουργεί 10:00- 13:00 και 18:00-20:00.
Διαβάστε περισσότερες ειδήσεις από την Κρήτη και το Ηράκλειο
