Του Θανάση Γιαπιτζάκη
«Χθες βράδυ σαν ξεκίναγε κι ο τελευταίος μήνας, | το κρύο στροβιλίζοντας στα μέρη της Αθήνας, | φώτα που τόσο θάμπωναν, "παγώνια" που γελούσαν, | με αγάπη δεν μιλήσανε για τα παιδιά της πείνας… | Καρδιά μου, τα Χριστούγεννα θαρθούν και θα τα ζήσεις, | όμως κακία κι απονιά δεν θα τις ξεδιαλύσεις. | Πάρε ποτήρι και κρασί, φτιάξε ουρανό δικό σου, | γιατί ουρανό αληθινό ίσως δεν θ αντικρύσεις». Αυτά έγραφα σε ένα κομμάτι χαρτί, κάποια παλιά Χριστούγεννα όταν ήμουν μικρό παιδί.
Στα τωρινά Χριστούγεννα, σε μια εποχή που τα καλομαθημένα μικρά παιδιά αφήνονται ακόμα στη μαγεία των διαφημίσεων στην τηλεόραση και στους μεγάλους δρόμους, δεν ξέρουν ή δεν αντιλαμβάνονται ότι, όπως το Θείο Βρέφος κάποτε στη Βηθλεέμ, το Γυαλιστερό Περιττό αυτών των γιορτινών ημερών είναι «υπό διωγμόν». Γιατί είναι «υπό διωγμόν»; Επειδή μπορεί τα Χριστούγεννα να ήρθαν στην ώρα τους όπως κάθε χρόνο, όμως τα παιδιά ανακαλύπτουν - με έκπληξη - κάτι άλλο: Ότι ενώ ο καλός Χριστούλης θα πάρει κανονικά τα δώρα του από τους Μάγους, τα δικά τους χριστουγεννιάτικα δώρα εξαρτώνται από κάποιο χάρτινο είδος, που λέγεται από τους μεγάλους «Δώρο των Χριστουγέννων»! Που άλλοι το παίρνουν κι άλλοι όχι.
Έτοιμη, φτιαγμένη από το Εμπόριο ή σε Χαρτοκοπτική του Σχολείου, η γνωστή εικόνα της Θείας Γέννησης: Ο Στάβλος των ζώων. Η Παναγίτσα. Ο Ιωσήφ δίπλα. Η αχυρένια Φάτνη. Και μέσα της, ο νεογέννητος Χριστούλης. Από τη μια μεριά οι βοσκοί. Και από την άλλη μεριά οι τρεις Μάγοι με τα δώρα. Και πάνω από όλους και από όλα, προεξέχει το Λαμπρό Άστρο, χάρτινο κι αυτό.
Χάρτινη και η συμμετοχή στον Έρανο της Αγάπης, χάρτινο χρήμα από τη μια μεριά και μικρή χάρτινη απόδειξη από την άλλη. Βιτρίνες, γεμάτες με χάρτινες πράσινες ή ασημένιες ή χρυσαφιές γιρλάντες, διαφημίζουν: «Πάρτε φτηνά χάρτινα επιτραπέζια παιχνίδια! Κάντε κατασκευές με χαρτόνι! Παίξτε χαρτιά, φτηνές οι δυό τράπουλες! Πάρτε βιβλία, τον "Όλιβερ Τουίστ", την "Χριστουγεννιάτικη Ιστορία", τη "Χιονάτη και τους Εφτά Νάνους", τους "Ελβετούς Ροβινσώνες", τα "Παραμύθια του Άντερσεν"! Αγοράστε ημερολόγιο! Για το καλό του χρόνου πάρτε Καζαμία, πάρτε Λαχεία!»
Τί εικόνα κι αυτή! Μόνο οι χάρτινες σερπαντίνες και τα χάρτινα κομφετί λείπουνε για να τα χάσουμε ολότελα! Χαρτιά ζωγραφισμένα και τοιχοκολλημένα (χρονιάρες μέρες που είναι), μιλάνε μέσα από έναν χάρτινο πόλεμο για τον απαράδεκτο κυνισμό από τη μια μεριά και για το δήθεν λυτρωτικό ψέμα από την άλλη που έχουν κυριαρχήσει στις άγιες αυτές μέρες: «Εσείς με το ψαλίδι, εμείς με την πέτρα» φωνάζουν οι αναρχικοί, έχοντας αφορμή το ψαλίδισμα από το κράτος κάποιων συντάξεων. Άλλοι, πιο ρομαντικοί, πετάνε σε μικρά χαρτιά το σύνθημά τους στους δρόμους «Ο τρόπος που δημιουργούμε αποτυπώνει τον κόσμο που ονειρευόμαστε».
Ένας, ενώ περνάω από μπροστά του, βάζει με τελετουργική χαλαρή διάθεση καπνό αρωματικό στο χαρτί του, για να κάνει το τσιγαράκι του. Πίσω του, πάνω στον τοίχο, βλέπω αφίσα, που παραπέμπει στη γνωστή απαγόρευση του καπνίσματος - εν ονόματι των μη καπνιστών. Όμως, το τοιχοκολλημένο χαρτί δεν τα βάζει με το χάρτινο περίβλημα του τσιγάρου. Αντίθετα, δείχνει σε εικόνα τα φουγάρα ενός εργοστασίου να βγάζουν μεγάλες στήλες καπνού και μόλυνσης και λέει με κεφαλαία γράμματα: «Αυτό το κάπνισμα επιτρέπεται;» Κι από κάτω, υπάρχει η υπογραφή: «Φίλοι του Ανθρώπου, Εχθροί του Βλάκα». Θέμα διαφοράς βλαβερών καπνών, σε χάρτινη απεικόνιση τωρινών Χριστουγέννων.
Ο σκιώδης θίασος με τους χάρτινους καραγκιόζηδες στο τωρινό έργο «Ο Μπαρμπαγιώργος με πιπίλα» κοροϊδεύει τους θεατές, που έχουν τα μάτια τους καρφωμένα στον φωτισμένο μπερντέ. Ο σκιώδης θίασος τους κοροϊδεύει, γιατί δεν βρίσκεται κανένας να τους πει ότι οι καραγκιόζηδες είναι ξένης προέλευσης. Ούτε τα Χριστούγεννα είναι ελληνικά. Κι όμως οι θεατές αυτοί δεν έχουν χάρτινη καρδιά σαν του ξένου αγίου που λέγεται Βαλεντίνος. Αγκαλιάζουνε τα Χριστούγεννά τους σαν να είναι δικά τους Χριστούγεννα, γιατί έχουν ποδοπατημένη, βασανισμένη, αληθινή καρδιά. Γελάν άδολα στις κοροϊδίες, γιατί έχουν φυλάξει σε μια άκρη της καρδιάς τους την ελπίδα, σαν αυτή που συμβολικά φέρνει το φως της χάρτινης φάτνης.
Το χαρτί, ο πολτός των δέντρων - μόνο από το δέντρο που λέγεται έλατο δεν είναι. Ένας στην Φινλανδία που δουλεύει σε εργοτάξιο ξυλείας τριγυρισμένος από πανύψηλα μεγάλα έλατα εκεί στη βόρεια πατρίδα του, θα πει πως το χαρτί προέρχεται και από έλατα. Θα χάσει όμως, έτσι, την φανταστική, την παγανιστική μαγεία που νιώθουμε εμείς οι νότιοι, όταν - μετά τον Λούθηρο, που καθιέρωσε τη συνήθεια - βλέπουμε στολισμένο το χριστουγεννιάτικο αυτό δέντρο στην πλατεία μας ή στο σαλόνι του σπιτιού μας.
Οι Κινέζοι, αφού ανακάλυψαν κάποτε το χαρτί, είναι φυσικό να είναι και οι πρώτοι που το εφάρμοσαν σε κάτι που μας απασχολεί, χρονιάρες μέρες που είναι, γιατί μας λείπει: Εφηύραν το χαρτονόμισμα! Σκεφτείτε τον κόσμο της σημερινής κατανάλωσης να κυκλοφορεί (όπως τότε όλοι οι αρχαίοι λαοί) μόνο με μεταλλικά, με βαριά νομίσματα. Η χάρτινη πλευρά της ζωής έχει και τα πολύ καλά της.
Έχει όμως και τα πικρά της - που ο κορυφαίος μας στιχουργός Νίκος Γκάτσος το 1969 τα συμβόλισε με ένα τραγούδι. Οι στίχοι του εκείνοι είναι πολύ γνωστοί, γιατί τους μελοποίησε ο Μάνος Χατζιδάκις: «Χάρτινο το φεγγαράκι, | ψεύτικη ακρογιαλιά, | αν με πίστευες λιγάκι | θα ’ταν όλα αληθινά».
