Του Θ. Γιαπιτζάκη
Φανταστείτε σε μία ευθεία γραμμή γεγονότα της εκτός τηλεοπτικών συμβάντων Αθήνας το μεσημέρι της περασμένης Κυριακής. Και θα συναντήσετε το Ηράκλειο της Κρήτης - με το μινωικό όνομά του Κνωσός. Αυτή η νοητή γραμμή, αλλά με τη ζωή να σφύζει μέσα της εκεί που το Παρελθόν γίνεται για λίγο Παρόν, ξεκινούσε την ίδια ακριβώς ώρα από την Πλατεία Κλαυθμώνος που παλαιότερα ήταν ο Κήπος του ανακτόρου του Όθωνα και της Αμαλίας και τώρα γινόταν εκεί το καθιερωμένο Παζάρι των βιβλίων, συνεχιζόταν στον αύλειο χώρο του Πανεπιστημίου που εκείνη τη στιγμή ήταν μεταμορφωμένος σε άλλη εποχή γιατί γυριζόταν ταινία για την τηλεόραση («Η Μεγάλη Χίμαιρα» του Μιχάλη Καραγάτση, ένα έργο για το σκοτεινό ένστικτο της ανθρώπινης ψυχολογίας) με κομπάρσους άνδρες που φορούσαν καπελάκια και γυναίκες που φορούσαν κρινολίνα, με παλιά αυτοκίνητα του πρώτου καιρού αλλά και άμαξες, έφτανε - πίσω από το Πανεπιστήμιο - στο Πνευματικό Κέντρο του Δήμου Αθηναίων με το άγαλμα του Κωστή Παλαμά και ακριβώς πίσω από το κτίριο αυτό η ευθεία γραμμή των γεγονότων κατέληγε στην «Κνωσό», στον παλαιότερο, τί λέω; στον πρώτο σύλλογο όλων των Κρητικών στην Αττική.
Το γεγονός εκεί μέσα ήταν η Πίτα των Ηρακλειωτών της Αθήνας - που γύρω της άπαντες θα νιώθανε ίσοι, αφού η πίτα αναμενόταν να είναι ολοστρόγγυλη, χωρίς γωνίες, όπως ήταν των Ιπποτών της Στρογγυλής Τραπέζης που ακόμα και ο βασιλιάς γινόταν ίσος και αποφευγόταν το μίσος.
Όμως αλλού το όνειρο κι αλλού το θαύμα, το θαυμαστικό θέλω να πω, αφού η Πίτα τους ήταν παραλληλόγραμμη! Για να θυμίζει, ακόμα και με τα κομμάτια της, ότι πέρα από οποιονδήποτε θρύλο οι ζωές μας είναι παράλληλες.
Όπως παράλληλες ήταν και οι μακρόχρονες παρουσίες στον πρωτοπόρο αυτόν Σύλλογο των δύο εν ζωή πρώην προέδρων της, του Γιάννη Μαρκόπουλου (πρωτοξαδέλφου του συνονόματού του - πρόσφατα εκλιπόντος - κορυφαίου συνθέτη) και του Μανώλη Παντουβάκη, που τιμήθηκαν με την ευκαιρία της Πίτας από τον νυν πρόεδρο Γιάννη Δοκουμετζίδη, με απόφαση του ΔΣ της «Κνωσού». Δεν είναι τυχαίο ότι και οι δυό τους «κτίσανε» με την παρουσία τους τη συνέχεια του Συλλόγου, αφού ο πρώτος ήταν αρχιτέκτονας και ο δεύτερος πολιτικός μηχανικός. Σε ένα κοινό που υπερτερούσαν φανερά οι γυναίκες, η γλώσσα και των δύο υπερηλίκων ανδρών λύθηκε και θυμήθηκε την πολύχρονη εξουσία που είχανε σ’ αυτόν τον χώρο. Ο ένας τους μάλιστα τελείωσε την αναπόληση επί του πρακτέου που είχε, προτρέποντάς τες να τον θυμούνται με μια μόνο λέξη «Σ’ αγαπώ».
Και μιας που η αναφορά ήτανε σε προέδρους του Παρελθόντος, αξίζει εδώ να αναφέρουμε κάπου εκεί στο 1929, στο ξεκίνημα της «Κνωσού», τον πρώτο πρόεδρό της - που ήταν ο Αριστοτέλης Κόρακας (1858-1946), αντιστράτηγος, αγωνιστής της Κρητικής ανεξαρτησίας αλλά και των εθνικοαπελευθερωτικών αγώνων. Ήτανε γιος του αγωνιστή του Εικοσιένα της Κρήτης καπετάν Μιχαήλ Κόρακα (1797-1882 ) ,από την Πόμπια της Μεσαράς Ηρακλείου .Ο Αριστοτέλης Κόρακας ήταν ο μόνος πρόεδρος Κρητικού Συλλόγου που έφερε στην «Κνωσό» όλη τη μεγαλοπρέπεια της στρατιωκής στολής της εποχής του.
Εδώ κλείνουμε την παρένθεση και αρχίζουν τα τεκταινόμενα γύρω από την Πίτα. Πρώτα απ’ όλα προτάθηκαν τρία-τέσσερα ημερολόγια μπροστά από την Πίτα,, που ο πρόεδρος Γιάννης Δοκουμετζίδης εμφανιζότανε σ’ αυτά ως…ταμίας του Συλλόγου!
Ο λόγος ήταν απλός, γιατί τα ημερολόγια αυτά δεν ήταν τωρινά του 2025, αλλά πολύ παλαιότερα, του 2003. Η έκπληξη συνεχιζόταν μέσα τους, αφού οι μέρες και οι ημερομηνίες ήταν ακριβώς οι ίδιες με τις φετινές! Έγραφε, για παράδειγμα, Σάββατο 18 Ιανουαρίου τότε και ήταν Σάββατο 18 Ιανουαρίου κι εφέτος! Παρόλο όμως που τα ημερολόγια αυτά που είχαν έρθει μπροστά τους μετά από είκοσι δύο ολόκληρα χρόνια και προσφέρονταν δωρεάν με γκραβούρες του αλλοτινού Ηρακλείου στους μήνες τους, κανείς δεν κατάλαβε με τι είχε να κάνει και κανείς δεν πήρε.
Το γεγονός αυτό, στο παιχνίδι με τον χρόνο, μας θύμισε μια άλλη εποχή με τον Καποδίστρια που έφερε στους Έλληνες την πατάτα να διανεμηθεί και να διαδοθεί δωρεάν. Εκείνοι είδανε την προσφορά του κυβερνήτη τους με δυσπιστία και δεν πήρανε. Τότε ο Καποδίστριας έδωσε πρώτη εντολή να μπουν φύλακες στη σωρό με τις πατάτες, αλλά μια δεύτερη εντολή του έλεγε να κάνουν τα στραβά μάτια. Οι ντόπιοι κατάλαβαν ότι είναι κάτι σπουδαίο και την νύχτα πήγαν και τις κλέψανε.` Έτσι διαδόθηκε η πατάτα στην Ελλάδα.
Έχοντας τα αδιόρθωτα αυτά υπ’ όψη του, για καταστάσεις που διαρκώς μεταβάλλονται καιν διαρκώς παραμένουν ίδιες όπως οι αντιλήψεις και τα ημερολόγια, ο πρόεδρος των Ηρακλειωτών της Αθήνας είπε στην ομιλία του:
«Σας Καλώς ορίζω, στην Πρώτη μας συνάντηση του Νέου χρόνου. Η «Κνωσός» σήμερα, θέλει να ξαναθυμηθεί την Ιστορία της. Να ενώσει το Παρελθόν της με το Παρόν, και να προχωρήσει. Αυτό κάνουμε Πράξη... Τιμούμε σήμερα δύο εξέχοντα μέλη του Συλλόγου μας, που διετέλεσαν Πρόεδροι, σε χαρακτηριστικές περιόδους τα τελευταία τριάντα χρόνια. Τον Γιάννη Μαρκόπουλο και τον Μανώλη Παντουβάκη, κατά σειρά χρονικής παλαιότητας στην προεδρία. Πριν όμως φτάσουμε εκεί, ας κάνουμε μια σύντομη, αλλά ενδιαφέρουσα Ιστορική διαδρομή ανά χρονική περίοδο. Φίλες και Φίλοι....Η «Κνωσός» , ο σύλλογος των εξ Ηρακλείου Κρητών, αυτή τη χρονιά του 2025, συμπληρώνει ενενήντα πέντε χρόνια παρουσίας στην Πολιτιστική Αθήνα. Είναι ο αρχαιότερος καταγεγραμμένος Κρητικός Πολιτιστικός Σύλλογος της Αθήνας. Η «Κνωσός» ιδρύθηκε το 1929 από ομάδα επωνύμων Ηρακλειωτών, που είχαν το όραμα Πολιτιστικής- Κοινωνικής και Ιστορικής επικοινωνίας του Ηρακλείου και της Κρήτης στην Αθήνα. Τότε, στην περίοδο της Μεταρρύθμισης της Ελλάδας από τον Ελευθέριο Βενιζέλο, και από τότε είναι Κέντρο Πολιτισμού και Κοινωνικής Προσφοράς. Στις αίθουσές της, συγκεντρώνονται προσωπικότητες της Πολιτικής και Κοινωνικής ζωής, διασκεδάζουν και συνομιλούν. Για τους Ηρακλειώτες είναι έδαφος Κρητικό.
Στην περίοδο 1950-1974 η «Κνωσός» επικεντρώνεται τώρα και στο κοινωνικό έργο. Υποστήριξη, οικονομικών αδυνάτων Ηρακλειωτών, ( μέ γνωριμίες μελών της ) που έρχονται στη Αθήνα , είτε για δουλειά, είτε για ιατρο-νοσοκομειακή περίθαλψη. Αργότερα στα νέα γραφεία της, στην οδό Ομήρου12, ενισχύεται περισσότερο η ιατρο-φαρμακευτική περίθαλψη με παροχή καταλόγου Ιατρών – Φαρμακοποιών, και ακόμη με χρηματική βοήθεια των Ηρακλειωτών που είχαν περισσότερη ανάγκη.
Ένα άρθρο της εποχής δείχνει την απήχηση που είχε τότε: «Εάν ερωτηθεί Πολιτικός, Στρατιωτικός, Διανοούμενος, Λογοτέχνης, θα τους δείτε όλους να βγάζουν το καπέλο τους σε ένδειξη εκτίμησης. Εάν ρωτήσετε την Κρήτη, από τη Σητεία ως τα Σφακιά, είναι το Καμάρι. Την έχουν προθήκη στην Αθήνα. Είναι βιτρίνα κρυστάλλινη και ολόφωτη, που αφήνει να φαίνονται οι εκδηλώσεις του πολιτισμού του τόπου μας».
Η «Κνωσός» έως το 1974 ήταν εξηρτημένη μπορούμε να πούμε από την εσωτερική μετανάστευση - όπως λέγεται -των Ηρακλειωτών που μετεγκατεστάθησαν στην Αθήνα ή που ερχόντουσαν για σπουδές, δουλειές κλπ. Είχαν βοηθήσει καταλυτικά, για το μεγάλωμα του Συλλόγου. Στα πρώτα χρόνια της περιόδου είχε 2000 μέλη. Τα επόμενα χρόνια, όμως, άρχισε, σιγά αλλά σταθερά, η μείωση των μελών και των δραστηριοτήτων, αν και είχαν αποκτηθεί ήδη τα ιδιόκτητα Γραφεία στη Σόλωνος 80. Στην δεκαετία 1980-1990 η «Κνωσός» ήταν απαξιωμένη... Ελάχιστα μέλη, τα γραφεία σε εγκατάλειψη... Ολίγοι πλέον οι εναπομείναντες ενδιαφερόμενοι (24 μέλη είχαν απομείνει).
Το 1995 ο Γιάννης Μαρκόπουλος ανέλαβε πρόεδρος. Ήταν ήδη πολλά χρόνια στο Δ.Σ και περισσότερα μέλος του Συλλόγου. Δημιουργήθηκε αμέσως, μια νέα κατάσταση, τόσο με ραγδαία αύξηση των μελών, αλλά και αναδιοργάνωση και ανακατασκευή των γραφείων. Η «Κνωσός» άρχισε να αναπνέει, αυξήθηκαν τα μέλη, έγιναν ενδιαφέρουσες εκδηλώσεις εντός και εκτός γραφείων, εκδρομές στην Ελλάδα και στο Εξωτερικό. Γενικά η περίοδος 1996-2002 ήταν περίοδος αναδημιουργίας. Η οικονομική διαχείριση της περιόδου, επιτυχημένη, κατά τον απολογισμό 2002-2003. Τα μέλη του Συλλόγου 250. Το 2002 εξελέγη ο Μανώλης Παντουβάκης πρόεδρος, με ΔΣ πολλών αξιόλογων Ηρακλειωτών. Νέα πνοή στον Σύλλογο. Περαιτέρω βελτίωση στη διοργάνωση των γραφείων, βελτίωση των υποδομών του. Κατανομή αρμοδιοτήτων σε μέλη ΔΣ. Εξωστρέφεια του Συλλόγου. Πολιτιστικές εκδηλώσεις στα γραφεία του συλλόγου και όχι μόνο. Δημιουργία Χορωδίας από μέλη του συλλόγου. Για πρώτη φορά η «Κνωσός» έγινε γνωστή στο ευρύτερο κοινό με μεγάλες επετειακές εκδηλώσεις σε χώρους εκτός των γραφείων της ( Παλαιά Βουλή, κλπ). Χοροεσπερίδες, εκδηλώσεις Πολιτισμού, εκδρομές, ήταν αποτέλεσμα της περιόδου. Η περίοδος 2002-2024 ήταν η μακροβιότερη περίοδος προέδρου στο Σύλλογό μας.
Παρ' όλα όμως, τα σοβαρά επιτεύγματα, τα τελευταία χρόνια, ο σύλλογος δεν μεγάλωσε. Έγινε ποιοτική μεν ανανέωση του δυναμικού των μελών, όμως η οικονομική κρίση 2009-2019, η πανδημία 2020-2022, αλλά και άλλοι παράγοντες, δεν επέτρεψαν την ανάκαμψή» του.
Την «Κνωσό» την κράτησαν ζωντανή τα παλαιά μέλη της, με το ενδιαφέρον, με την εργατικότητα και, οπωσδήποτε, με την οικονομική συνδρομή τους. Σήμερα, η επιβίωση της «Κνωσού» εξαρτάται από τον εκσυγχρονισμό Διοίκησης στα σημερινά δεδομένα. Η «Κνωσός» είναι εδώ, δυνατή και αποφασισμένη να προχωρήσει… Ευχαριστώ». Από την παλιά, την πρώτη καλή εποχή, που μόλις είχε αφηγηθεί ο πρόεδρος της νέας προσπάθειας Γιάννης Δοκουμετζίδης, είχε έρθει η Χορωδία, που λάμπρυνε την ώρα της Πίτας. Τη διηύθυνε μια πρώην δόξα της Λυρικής Σκηνής η υψίφωνος Ντίνα Γουδιώτη, έχοντας στο πιάνο τον Μάριο Φαλκωνάκη. Η Χορωδία είπε, όπως αναμενόταν, το «Πάει ο παλιός ο χρόνος» σε στίχους και μουσική του Μιχαήλ Λεβέντη, το «Αρχιμηνιά κι αρχιχρονιά» καθώς και τα «Κρητικά κάλαντα», με τις φωνές της Πάολας Γεπεσάκη, της Υβόννης Ζαχαρίου, της Ειρήνης Νέζη, της Πέπης Τσαγκαράκη, της Αθηνάς Χατζάκη, της Κορίνας Αργυροπούλου, της Σοφίας Μαμαλάκη και της Έμμυς Σαράβα. Επίσης οι υψίφωνοι Ντίνα Γουδιώτη και Υβόννη Ζαχαρίου τραγούδησαν από την «Εύθυμη Χήρα» του Φρ. Λέχαρ το τραγούδι «Τα βιολιά μας παίζουν τον σκοπό» και η Υβόννη Ζαχαρίου πάλι με την Ειρήνη Νέζη, υψίφωνοι και οι δυό, ύψωσαν στα ουράνια μαζί με όλη τη Χορωδία τις φωνές τους στα λατινικά «Γκλόρια εν εξέλσις Ντέο» και στα ελληνικά «Δόξα εν υψίστοις Θεώ».
Και η νοητή ευθεία γραμμή της περασμένης Κυριακής με αφορμή την Πίτα της «Κνωσού» κατέληγε πίσω μέσα, στο πλάι της εισόδου του γραφείου, σε ένα τεύχος του 1953, τότε που ο Σύλλογος είχε κάνει επίτιμο μέλος του τον Νίκο Καζαντζάκη κι εκείνος τους είχε απαντήσει:
«Αντίπολις, 18-12-53. Αγαπητοί Συμπατριώτες, Με πολλή συγκίνηση δέχτηκα την τιμή να μ’ εκλέξετε επίτιμο μέλος του Συλλόγου Σας «Κνωσός». Οτιδήποτε σχετίζεται με την Κρήτη ,το ξέρετε καλά, με συγκινεί βαθύτατα κι άλλη φιλοδοξία δεν έχω στη ζωή μου παρά τούτη: Με τη ζωή μου και με το έργο μου να μην ντροπιάσω την Κρήτη. Χαιρετώ όλα τα μέλη του Συλλόγου μας μ’ εξαιρετική τιμή και αγάπη».
Και στο τέλος απευθύνθηκε σ’ ένα φίλο του με τα λόγια: «Χρόνια πολλά και καλά, και νάναι πάντα μαζί σου ο Θεός, ο Κρητικός, με τη φουφούλα βράκα. Χαιρέτα μου όλους τους «Κνώσιους». Πάντα. Νίκος Καζαντζάκης»
