του Αλέξανδρου Μαυρικάκη
Η Αντιγόνη του Σοφοκλή, τραγωδία με μεγάλο πολιτικό βάθος, αναδεικνύει την ηθική ανωτερότητα ως πολύ ισχυρότερο πολιτικό όπλο από την αναγνώριση ενός νομικού δικαιώματος, μέσα από την σύγκρουση ανάμεσα στην ισχύ μιας δεσποτικής και αλαζονικής κρατικής εξουσίας και στην ανάγκη του ελεύθερου ανθρώπου να ζει σύμφωνα με θεμελιώδεις αξίες και δικαιώματα όπως η ελευθερία και η ισότητα. Η Αντιγόνη που «θέλει να θάψει τον αδελφό της κι ας πεθάνει», συλλαμβάνεται από τον Κρέοντα ο οποίος διατείνεται πως «δεν γίνεται να σηκώνει κεφάλι ποτέ ο δούλος των άλλων και ατιμώρητα να κλοτσάει την ισχύ του» και, αποδεχόμενη την πράξη της, καταδικάζεται σε θάνατο, μεταβαίνοντας από το πεδίο της οικογένειας (θάβω τον αδελφό μου) σε αυτό της πολιτικής (αψηφώ την τυραννία).
*
Τα παιδιά της Αντιγόνης, από την πρώτη ημέρα του πραξικοπήματος των συνταγματαρχών τον Απρίλιο του εξήντα επτά, δεν αποδέχτηκαν πως είναι «χαμένος κόπος ν΄ αψηφάς την εξουσία κι όποιον την εξουσία κρατά» και αποφάσισαν πως οι άνθρωποι που ζουν κάτω από μια τυραννία έχουν το ηθικό και το νομικό δικαίωμα να αντισταθούν αναδεικνύοντας την ηθική ανωτερότητα και το καθήκον ως το ισχυρότερο πολιτικό όπλο. Στο Ηράκλειο, την πρώτη ημέρα του πραξικοπήματος συγκεντρώθηκε πολύς κόσμος στην κεντρική πλατεία της πόλης λίγο πριν την απαγόρευση της κυκλοφορίας και ξεκίνησε η πρώτη διαδήλωση ενάντια στη χούντα. Ο διοικητής της αστυνομικής διεύθυνσης με τον νομάρχη απηύθυναν έκκληση προς τους διαδηλωτές, οι οποίοι φώναζαν συνθήματα κατά της χούντας και υπέρ της δημοκρατίας, να διαλυθούν για να μην υπάρξει αιματοκύλισμα. Επειδή η αντίδραση του διοικητή της αστυνομίας κρίθηκε ήπια, καταφτάνει τμήμα στρατού με επικεφαλής τον στρατιωτικό διοικητή που διέλυσε βιαίως τους συγκεντρωμένους πολίτες τραυματίζοντας βαριά έναν διαδηλωτή. Την επόμενη ημέρα πραγματοποιήθηκε νέα διαδήλωση στην κεντρική πλατεία, που και πάλι διαλύθηκε μετά από σύγκρουση με τον στρατό. Αρκετοί από τους διαδηλωτές συνελήφθησαν και κάποιοι παραπέμφθηκαν στο στρατοδικείο που τους επέβαλε βαρύτατες ποινές. Το αμέσως επόμενο χρονικό διάστημα άρχισαν διεργασίες για την οργάνωση της αντίστασης κατά της χούντας από διαφορετικές ομάδες με αποτέλεσμα τη διανομή αυτοσχέδιων προκηρύξεων αντιδικτατορικού περιεχομένου, την έκδοση παράνομης εφημερίδας και τον σχεδιασμό πιο δυναμικών ενεργειών που δεν υλοποιήθηκαν. Νέες συλλήψεις και νέα στρατοδικεία που καταδίκασαν τους δημοκρατικούς πολίτες «σε απάτητο κι έρημο τόπο, ζωντανούς σε πέτρινες βαθιές σπηλιές».
*
Η Αντιγόνη «δεν στοχάστηκε ποτέ πως έχουν κύρος οι προσταγές του Κρέοντα». Ισχυρίζεται πως ξέρει καλύτερα τι είναι δίκαιο και αψηφάει τον κίνδυνο. Εκπροσωπεί την ατομική συνείδηση του πολίτη που εξεγείρεται κατά της πολιτικής εξουσίας για μια άδικη ρύθμιση αλλά η πράξη της υπερβαίνει το ατομικό της συμφέρον και προσλαμβάνει τη μορφή της πολιτικής ανυπακοής και ταυτόχρονα του ελέγχου της εξουσίας και της αμφισβήτησης της ισχύος και της αυθεντίας του Δικαίου. Οι εύψυχοι πολίτες που αντιστάθηκαν στη χούντα εκδήλωσαν την ανάγκη που έχει κάθε ελεύθερος άνθρωπος να ζει σε μια δημοκρατική κοινωνία και να συγκρούεται με την ισχύ μιας αυθαίρετης και φασιστικής εξουσίας. Αψήφησαν αντιλήψεις, αγνόησαν κινδύνους και απορρίπτοντας συμβουλές, όπως «μας κυβερνάνε δυνατοί κι ανάγκη και σ΄ αυτά και σε άλλα πιο πικρά να σκύβουμε κεφάλι», συνέχισαν τον αγώνα εναντίον των πραξικοπηματιών.
*
Ο Κρέων, που εκπροσωπεί την πολιτική εξουσία, εμφανίζεται ως εκφραστής της θέσης ότι δεν υπάρχει αναγκαία συσχέτιση ηθικής και δικαίου, μεταχειρίζεται την πόλη ως ιδιοκτησία του και αντιμετωπίζει το νόμο ως έκφραση της απόλυτης κυριαρχίας του. Η Αντιγόνη συλλαμβάνεται και ρωτάει τον Κρέοντα: «Με έπιασες, θα με σκοτώσεις, τίποτ΄ άλλο θες;» - «Εγώ, τίποτα, σ΄ έχω στο χέρι, έχω τα πάντα» απαντάει ο Κρέων που, νομίζοντας πως έχει απεριόριστη δύναμη, καταλήγει στην ύβρι, προκαλεί την οργή των θεών και οδεύει προς την καταστροφή. Χάνοντας το γιό και τη γυναίκα του και θρηνώντας –«ασήκωτη μοίρα καλπάζει στην κεφαλή μου»- κατευθύνεται στο παλάτι συνοδευόμενος από τον εξάγγελο και τους φρουρούς.
Η τραγωδία Αντιγόνη του Σοφοκλή, που σύμφωνα με τον Καστοριάδη, είναι μια κορυφή της δημοκρατικής πολιτικής σκέψης και στάσης που αποκλείει και καταδικάζει το «φρονείν μόνος», θα έπρεπε να διδάσκεται στα σχολεία ως πολιτικό κείμενο και ο Δήμος Ηρακλείου θα έπρεπε να είχε τιμήσει όλους τους πολίτες που στο ερώτημα του Κρέοντα: «ού τού κρατούντος ή πόλις νομίζεται» (στον άρχοντά της δεν ανήκει η πόλη;) απάντησαν με τον αγώνα τους, την αντίστασή τους και τη ζωή τους την ίδια.
