Την πρώτη περίοδο του Πανεπιστημίου Κρήτης στο Ηράκλειο θυμάται ο Γιώργος Γραμματικάκης, ο πρώην πρύτανης του ιδρύματος, με αφορμή την απόφαση της πρυτανικής αρχής να προχωρήσει στην ηλεκτρονική επανέκδοση του πανεπιστημιακού περιοδικού "Τρίτων".
Σε μια ανάρτηση γεμάτη νοσταλγικές αναφορές ο Γ. Γραμματικάκης διηγείται εν συντομία και την προσωπική του πορεία στο Τμήμα Φυσικής του ιδρύματος επισημαίνοντας "Η σχέση μου με το Πανεπιστήμιο Κρήτης υπήρξε ένα από τα σημαντικότερα κεφάλαια της ζωής μου".
Πιο συγκεκριμένα ο κ. Γραμματικάκης αναφέρει:
"Ένα είδος εισαγωγής
Η σχέση μου με το Πανεπιστήμιο Κρήτης υπήρξε ένα από τα σημαντικότερα κεφάλαια της ζωής μου. Σταθηκα μάλιστα τυχερος, γιατί συνδέθηκα μαζί του από τα πρώτα κιόλας βήματα της πορείας του. Ανήκα τότε στο επιστημονικό προσωπικό του «Δημοκρίτου» και αποσπάστηκα για να διδάξω φυσική στο νεοσύστατο Πανεπιστήμιο. Δεν είχε μόνιμο προσωπικό, ούτε κάποια υποδομή. Με παρέσυρε όμως ο οραματισμός που υπήρχε , αλλά και η οργανωτική του δίνη, και δεν ξαναγύρισα ποτέ στον Δημόκριτο. Θυμούμαι όμως πάντα τα όσα μου πρόσφερε, και τους αξιόλογους ερευνητές του. Όταν το 1982 ένα διεθνές εκλεκτορικό σώμα με εξέλεξε Καθηγητή του Ιδρύματος, εγκαταστάθηκα οριστικά στην Κρήτη. Το Πανεπιστήμιο είχε γίνει ένα αναπόσπαστο κομμάτι του εαυτού μου, κι εγώ -ετσι θέλω να πιστεύω - ένα αναπόσπαστο κομμάτι της δικης του διαδρομής.
Η εκλογή μου το 1990 ως πρύτανη του Ιδρύματος, υπήρξε μια μέγιστη τιμή για μένα.Άνοιξε όμως και τον δρόμο, για να υλοποιηθούν κάποιες ιδέες μου. Όπως η κυκλοφορία ενός περιοδικού, που είχε τον παραδοξο τίτλο ΤΡΙΤΩΝ , και αγαπήθηκε πολύ από τον κόσμο του Πανεπιστημίου.
Τα χρόνια πέρασαν. Η σημερινή Πρυτανεία του Πανεπιστημίου Κρήτης, απεφάσισε - και αξίζει κάθε έπαινο γι αυτό - να επανεκδόσει ηλεκτρονικά τον ΤΡΙΤΩΝΑ. Το πρώτο του τεύχος κυκλοφόρησε ήδη, με προσεγμένη δομή και αισθητική, ενώ περιέχει και ενδιαφέροντα άρθρα γύρω από την Παιδεία και την Επιστήμη.
Στον καινούργιο λοιπόν Τρίτωνα, ο υπογράφων δημοσίευσε ένα άρθρο, που επιχειρεί να περιγράψει - με συντομία επικίνδυνη! - την ιστορία του Παν. Κρήτης, και τους λόγους της επιτυχίας του. Το παραθέτω στην συνέχεια, με την βεβαιότητα ότι παρουσιάζει γενικότερο ενδιαφέρον. Ακόμα όμως και αν το άρθρο είχε δεκαπλάσια έκταση, δεν θα μπορούσε να περιλάβει τις αγωνίες, τα προβλήματα και τους ξεχωριστούς ανθρώπους που συνέβαλαν για να στηθεί ένα σωστό Πανεπιστήμιο. Στους συνεργάτες μου λοιπόν εκείνης της εποχής, αφιερώνω τις γραμμές που ακολουθούν.
ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΚΡΗΤΗΣ: Η ΞΕΧΩΡΙΣΤΗ ΔΙΑΔΡΟΜΗ ΚΑΙ ΤΟ ΜΕΛΛΟΝ ΤΟΥ
Εις τελετάς, που εγίγνοντο κατά τους μινωικούς χρόνους προ μεγάλου πλήθους, οι ιερείς χρησιμοποιούσαν
κέλυφος θαλασσίου «τρίτωνος» δια να πολλαπλασιάζεται η
φωνή. Είναι άξιον σημειώσεως ότι ο τρίτων, ο οποίος
σήμερον καλείται «ακουργιαλιός» εχρησιμοποιείτο προ ολίγων ακόμη ετών εις την Κρήτην ως σάλπιξ και αντηχείον.
ΣΤΥΛΙΑΝΟΣ ΑΛΕΞΙΟΥ, Μινωικός πολιτισμός
Η είδηση, ότι η νέα Πρυτανεία του Πανεπιστημίου Κρήτης, απεφάσισε να εκδόσει και πάλι τον «Τρίτωνα», το περιοδικό που συνόδευσε παλαιότερα την πορεία του Ιδρύματος, με γέμισε συγκίνηση και μνήμες. Έχουν ήδη περάσει τρεις δεκαετίες από τότε. Η επανέκδοση λοιπόν του Τρίτωνα, πράξη γενναία σε συμβολισμό και προοπτικές, είναι μια ευκαιρία απολογισμού αλλά και σκέψεων για το μέλλον. Την ανάγκη αυτή εκφράζει, με τρόπο ιδιαίτερο, ο Τ.Σ. Έλιοτ
Χρόνος παρών και χρόνος παρελθών,
και οι δύο κλεισμένοι είναι εις χρόνο μέλλοντα,
και ο μέλλων χρόνος έγκλειστος
εις χρόνο παρελθόντα.
Όσον αφορά πάντως το παρόντα χρόνο, υπάρχει μια αυταπόδεικτη αλήθεια: ότι μετά από 40 χρόνια διαδρομής το Πανεπιστήμιο Κρήτης κατέχει ήδη θέση ξεχωριστή στην Ανωτάτη Παιδεία της χώρας. Διαθέτει μια ολοκληρωμένη ακαδημαϊκή δομή, διακρίνεται για τις ερευνητικές επιδόσεις των μελών του, το συνοδεύει η εκτίμηση των πολιτών για τις πρωτοβουλίες και το έργο του. Εκτείνεται, παράλληλα, σε δύο πανεπιστημουπόλεις με μεγάλη φυσική ομορφιά και σοβαρή κτιριακή υποδομή.
Θέλω να τονίσω ότι αυτά τα επιτεύγματα, όπως και πολλά άλλα, δεν ήσαν -ούτε είναι- αυτονόητα. Διότι ο κεντρικός σχεδιασμός απουσίαζε, ενώ το Πανεπιστήμιο Κρήτης υποχρεώθηκε να ακολουθήσει κάποιες επικίνδυνες Ελληνικές ιδιαιτερότητες. Την διάσπαση του σε δύο πόλεις, πρώτον· και τον «νόμο της λογικής αντιστροφής», δεύτερον. Σύμφωνα με αυτόν τον νόμο πρώτα ανακοινώνεται η εισαγωγή φοιτητών και αναζητώνται αίθουσες διδασκαλίας, στην συνέχεια επιστρατεύονται προσωρινοί διδάσκοντες, ενώ πολύ αργότερα ακολουθούν οι υποδομές, τα κτήρια, οι μόνιμοι καθηγητές.
To νέο Πανεπιστήμιο κατάφερε ωστόσο να ξεπεράσει τα αχαρτογράφητα αυτά νερά, και να ακολουθήσει μια πορεία εντυπωσιακής προόδου. Να αποφύγει, με δυό λόγια, την μοίρα ενός ταπεινού επαρχιακού ιδρύματος.
Η διαπίστωση αυτή είναι βαρύνουσα, και αναζητά την ερμηνεία της. Υπήρξε πάντως ευτύχημα ότι η Διοικούσα Επιτροπή, που με δύο διαφορετικές συνθέσεις διοίκησε το Πανεπιστήμιο μέχρι την αυτονόμηση του, είχε προοδευτικό χαρακτήρα και έθεσε ισχυρές βάσεις για το μέλλον του. Μεγάλη σημασία είχε επίσης η θέρμη που υποδέχθηκε η Κρήτη το Πανεπιστήμιο της, όπως την εξέφραζαν οι θεσμικοί της εκπρόσωποι, οι «Φίλοι του Πανεπιστημίου Κρήτης» αλλά και ο απλός κόσμος. Ιδιαίτερους συμβολισμούς είχε όμως η συνδρομή της Παγκρητικης Αμερικής και των ξενιτεμένων μελών της.
Ενώ όμως τα παραπάνω διατηρούν την αξία τους, μια απροσδόκητη δύναμη σφράγισε οριστικά τον δρόμο του Ιδρύματος. Θα την αποκαλούσα, εν γνώσει και της ασάφειας του όρου, ως «νέα ακαδημαϊκή ιδεολογία». Έτσι από τα πρώτα του βήματα, αλλά και σε όλη την διάρκεια της διαδρομής του έπνεε στην ατμόσφαιρα του Πανεπιστημίου ένας διαφορετικός άνεμος: Ότι δεν αρκούσε η δημιουργία ενός Πανεπιστημίου, που από καιρό προσδοκούσε ο λαός της Κρήτης. Έπρεπε αυτό το Πανεπιστήμιο να αποτελέσει πρότυπο, και να ξεχωρίσει για την ποιότητα και τους ανοικτούς του ορίζοντες.
Δεν είναι πάντως εύκολο να εκτιμηθεί, πως επεκράτησε αυτός ο «ιδεολογικός άνεμος» στην πορεία του νέου Πανεπιστημίου. Θεωρώ ότι είχε τις ρίζες του στην κατάσταση των παλαιών και μεγάλων Πανεπιστημίων της χώρας, που χάρις στις αυταρχικές δομές και τα φαινόμενα παρακμής τους απωθουσαν ήδη την Ελληνική κοινωνία. Ήταν άλλωστε η εποχή της μεταπολίτευσης, και ´η ατμόσφαιρα ευνοούσε την ανανέωση και τις τομές. Ρόλο έπαιξε επίσης η Ιστορία της Κρήτης, που στις καλές της στιγμές έδειχνε αυτοπεποίθηση και αναζήτηση του καινούργιου. Επειδή μάλιστα η ιδεολογία δεν αρκεί για την κίνηση της ιστορίας, ενώ «άνδρες γαρ πόλις, ου τείχη», αξίζει να σημειωθεί ότι σημαντικές ακαδημαϊκές προσωπικότητες -αποφεύγω την αναγραφή ονομάτων στο παρόν κείμενο- συνδέθηκαν με το Ίδρυμα, και επηρέασαν την πορεία του. Ουσιαστική υπήρξε επίσης η συμβολή μελών του διοικητικού η του τεχνικού προσωπικού, που ξέφυγαν από τα πρότυπα του δημοσίου και συμπορεύθηκαν στην κοινή υπόθεση.
Ανεξάρτητα πάντως από τις αιτίες του, ο ιδεολογικός αυτός άνεμος οδήγησε, χάρις και στις επίμονες προσπάθειες των πρυτανικών του αρχών αλλά και την αξιοσύνη του ακαδημαϊκού προσωπικού, σε μια διαρκή ενίσχυση της ταυτότητας του νέου Πανεπιστημίου. Ολοκλήρωσε έτσι την κτιριακή του υποδομή, ανέπτυξε τις μεταπτυχιακές σπουδές, έκανε σπουδαία βήματα στην διεθνή του καταξίωση. Αξίζει άλλωστε να υπογραμμισθεί ότι το Πανεπιστήμιο Κρήτης ωφελήθηκε τα μέγιστα, επιστημονικά αλλά και οικονομικά, από την σύνδεση της Ελλάδας με την Ευρωπαϊκή Ένωση και τους θεσμούς της. Έχει λοιπόν συμβολική σημασία ότι στο Ρέθυμνο, ένα παλιό, ωραίο κτήριο που αποκτήθηκε, και λειτουργεί ως ένας δημοφιλής ξενώνας, ονομάστηκε μετά την ανακαίνιση του «Σπίτι της Ευρώπης».
Σε μια αντίστροφη τώρα φορά, πολυδιάστατη υπήρξε και η επίδραση, που είχε το Πανεπιστήμιο, στην «ταυτότητα» της Κρήτης. Αποτέλεσε στην ουσία του το μόνο ισχυρό ανάχωμα στην τουριστική της μονοκαλλιέργεια, που δεν της έλειπαν δυστυχώς και τα στοιχεία εκχυδαϊσμού. Με το Πανεπιστήμιο συμπορεύονται άλλωστε τα πολύτιμα αποκτήματα που ξεπήδησαν από το δυναμικό του, και έχουν διευρύνει την παρουσία, αλλά και την αποστολή του: Το Ιδρυμα Τεχνολογίας και Έρευνας και οι Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης, το Μουσείο Φυσικής Ιστορίας αλλά και το Αστεροσκοπείο του Σκίνακα, το Ενυδρείο και το Ινστιτούτο Μεσογειακών Σπουδών, το σύγχρονο Μουσείο της Ελεύθερνας. Ιδιαίτερη μνεία αξίζει ασφαλώς και το Πανεπιστημιακό Νοσοκομείο αφού, σε συνάρτηση και με την Ιατρική Σχολή, συνιστούν την πιό «οφθαλμοφανή» υπηρεσία του Πανεπιστημίου προς την κοινωνία της Κρήτης. Ενώ ανεκτίμητο απόκτημα υπήρξε και η σπουδαία Βιβλιοθήκη του στο Ρέθυμνο, που άνοιξε νέους δρόμους στην μελέτη των ανθρωπιστικών επιστημών. Μια ενδιαφέρουσα άλλωστε αλλά και πρωτότυπη ιδέα, ο «Βοτανικός Κήπος», πρόσθεσε την δική του αίγλη στο υπέροχο τοπίο.
Θα ήταν άδικο τέλος να μην αναφερθώ σε ένα «θεσμό», που συμπορεύεται με ολόκληρη σχεδόν την ιστορία του Πανεπιστημίου Κρήτης. Είναι η Φοιτητική Θεατρική του Ομάδα. Υπό την καθοδήγηση ενός άξιου σκηνοθέτη, δεν προσέφερε απλώς την ανάσα της Θεατρικής Τέχνης σε ένα διψασμένο κοινό. Λειτούργησε, παράλληλα, και ως γόνιμη διέξοδος για τον κόσμο των φοιτητών. Μια διαφορετική άλλωστε σχέση των καθηγητών με τους φοιτητές, που στηριζόταν στην φιλική διάθεση και τα ανοικτά γραφεία, είχε επικρατήσει από τα πρώτα κιόλας βήματα του νέου Πανεπιστημίου.
Δεν υπήρξε βέβαια πάντοτε γραμμική η πορεία του Πανεπιστημίου Κρήτης προς την πρόοδο, και μικρές η μεγάλες καταιγίδες συνόδευαν την πορεία του. Ενώ η πανδημία του κορονοϊού, που αποδείχθηκε απροσδόκητη σε έκταση και συνέπειες, έμελε να δοκιμάσει τις αντοχές του. Η διαχείριση της κρίσεως αποδείχθηκε ωστόσο υποδειγματική, ενώ η διαδικτυακή εκπαίδευση -που πρέπει ασφαλώς να περιορισθεί στο μέλλον- αποτέλεσε πεδίον δόξης λαμπρόν για πολλούς διδάσκοντες.
Όπως ωστόσο επιμένει ο ποιητής, ο «μέλλων χρόνος έγκλειστος σε χρόνο παρελθόντα». Όσον αφορά λοιπόν το μέλλον του, το Πανεπιστήμιο Κρήτης πρέπει, πρώτα και κύρια, να εμείνει στις αξίες, που σε μεγάλο βαθμό καθοδήγησαν μέχρι τώρα την πορεία του. Είναι ο σεβασμός στην αξιοκρατία και σε μια άγραφη δεοντολογία, η ψυχική του ενότητα και η αποφυγή κομματικών εξαρτήσεων, οι προοδευτικές πρωτοβουλίες του. Οφείλει επίσης να αντισταθεί σθεναρά στην τάση της εποχής, που θέλει τα πανεπιστήμια να μετατρέπονται σε κάποιου είδους επιχειρήσεις, προς άγραν φοιτητών και διδάκτρων.
Όσο για τις αδυναμίες του, άλλες είναι ορατές και άλλες ενεδρεύουν. Δεν είναι όμως πάντοτε εύκολο να καταπολεμηθούν, εάν οφείλονται σε γενικότερες αιτίες. Όπως είναι, για παράδειγμα το ότι λίγο φαίνεται να έλκει τους καλύτερους φοιτητές η αναμφισβήτητη ποιότητα των σπουδών στο Πανεπιστήμιο Κρήτης. Άλλα όμως θέματα - όπως η ανάγκη στενότερων δεσμών μεταξύ των Σχολών του Ηρακλείου και του Ρεθύμνου -εύστοχα αναφέρονται στις διακηρύξεις της νέας πρυτανείας, και είθε να ευοδοθούν οι προθέσεις της.
Κλείνω τις σύντομες αυτές σκέψεις με μια επισήμανση: Τα 40 χρόνια είναι ασφαλώς λίγα στην πορεία του Πανεπιστημίου Κρήτης που -περιττό να το τονίσω- αγαπήθηκε πολύ από τον υπογράφοντα. Είναι όμως αρκετά για να αναδείξουν τις αρετές του, και να εντοπίσουν τις αδυναμίες του. Κυρίως όμως για να προσδιορίσουν, με τρόπο γόνιμο και βαθύ, το μέλλον του, σε μια εποχή επικίνδυνη και δύσκολη".
Κεντρική φωτογραφία: Fecebook/@Γιώργος Γραμματικάκης - Στιγμιότυπο από την πρώτη υποδοχή φοιτητών στο Τμήμα Φυσικής του Πανεπιστημίου Κρήτης το 1978. Ο Γιώργος Γραμματικάκης, όρθιος αριστερά, απευθύνει την πρώτη του ομιλία στους νεοεισαχθέντες φοιτητές
Διαβάστε περισσότερες ειδήσεις από την Κρήτη και το Ηράκλειο
