ΑΠΟΨΕΙΣ
1η Μάρτη η Παγκόσμια Ημέρα Θαλασσινών Λιβαδιών
Αν και τα λιβάδια ποσειδωνίας στην Κρήτη είναι παρόντα, λίγα πράγματα γνωρίζουμε για το που είναι, πως λειτουργούν στο ιδιαίτερο θαλασσινό τοπίο του νησιού ενώ άγνωστο παραμένει το μέλλον τους με τους εντεινόμενους θαλάσσιους καύσωνες και την κλιματική κρίση.
Γράφει ο Δημήτρης Πουρσανίδης*
Το 2022, η Γενική Συνέλευση των Ηνωμένων Εθνών, υιοθέτησε το ψήφισμα για την κήρυξη της 1ης Μαρτίου, ως Παγκόσμια Ημέρα Θαλασσινών Λιβαδιών (World Seagrass Day). Το ψήφισμα υπογραμμίζει την επείγουσα ανάγκη ευαισθητοποίησης σε όλα τα επίπεδα και προώθησης και διευκόλυνσης δράσεων για τη διατήρηση των θαλάσσιων λιβαδιών, προκειμένου να συμβάλει στην υγεία και την ανάπτυξή τους, λαμβάνοντας υπόψη ότι η ενίσχυση των υπηρεσιών και των λειτουργιών των οικοσυστημάτων είναι σημαντική για την επίτευξη των στόχων βιώσιμης ανάπτυξης. Τα θαλασσινά λιβάδια δημιουργούνται από θαλάσσια φυτά που φωτοσυνθέτουν, ανθοφορούν, και παράγουν καρπούς. Στην Ευρώπη απαντώνται 4 είδη αυτόχθονα και ένα εισβλητικό (IAS - Invasive Alien Species). Έχουν πλειάδα οικοσυστημικών λειτουργιών ενώ παρέχουν πολλές οικοσυστημικές υπηρεσίες στον παράκτιο χώρο. Συνήθως τα βλέπουμε στην παραλία ως καφέ κορδέλες που προκαλούν έναν αποτροπιασμό στους επισκέπτες. Αυτός υπάρχει λόγω μη ικανής ενημέρωσης από τους επιστήμονες προς τους πολίτες αλλά και με την αποκοπή του ανθρώπου από το φυσικό περιβάλλον, εδώ από την θαλασσινή αυλή του. Η ποσειδωνία ζει μόνο στην θαλάσσια λεκάνη της Μεσογείου ενώ αδέλφια και ξαδέλφια αυτού ζουν σχεδόν σε όλες τις θάλασσες του κόσμου με εξαίρεση την Ανταρκτική. Η ποσειδώνια είναι ανεκτική σε διαβαθμίσεις θερμοκρασίας και θαλάσσιων ρευμάτων, αλλά είναι πολύ ευαίσθητη σε αλλαγές αλατότητας (στενόαλο είδος μεταξύ 36 – 39 ‰) και θρεπτικών στοιχείων που δημιουργούν ευτροφικά φαινόμενα.
Αποτελεί ένα εξαιρετικά σημαντικό οικοσύστημα για τη Μεσόγειο παρέχοντας σημαντικές οικοσυστημικές λειτουργίες και υπηρεσίες από βιολογικής άποψης, φυσικής ισορροπίας αλλά και οικονομικής πλευράς, προσφέροντας πολύ υψηλή πρωτογενή παραγωγή στο θαλάσσιο οικοσύστημα. Μεγάλα τμήματα του λιβαδιού (ως νεκρά φύλλα) προσφέρουν θρεπτικά στοιχεία στο θαλάσσιο οικοσύστημα ενώ όταν αυτά μεταφέρονται στην παράκτια ζώνη, σε αμμώδεις παραλίες, λειτουργεί ως φυσική άμυνα κατά της διάβρωσης των παραλιών εφόσον δεν αφαιρεθούν με μηχανικές μεθόδους οι οποίες προκαλούν επιπρόσθετα προβλήματα στις αμμώδεις παραλίες. Αποτελεί «νηπιαγωγείο» για πολλά είδη ψαριών και καρκινοειδών εμπορικής σημασίας, έχει την ικανότητα να ελέγχει τη ροή των επιφανειακών ιζημάτων ενώ μπορεί να αποθηκεύει το ίζημα στα ριζώματα του. Είναι μια από τις σημαντικότερες αποθήκες CO2, του επονομαζόμενου μπλε/γαλάζιου άνθρακα, έχει αργή ανάπτυξη και το θαμμένο ρίζωμα μπορεί να έχει πάχος πολλών μέτρων με αποτέλεσμα η ηλικία ενός λιβαδιού να ξεπερνά και τα 50.000 έτη. Επιπλέον, είναι ένα οικοσύστημα με πολύ υψηλή ποικιλότητα: το 25% των θαλασσίων ειδών που απαντώνται στη Μεσόγειο μπορούν να βρεθούν στα λιβάδια της P. oceanica σε κάποιο στάδιο ανάπτυξης τους. Έχει την ικανότητα να αναπαράγεται και σεξουαλικά και ασεξουαλικά ενώ ο ρυθμός ανάπτυξης τους είναι ιδιαίτερα αργός. Έχει υπολογισθεί πως μεγαλώνουν με ρυθμό 3 εκατοστών ανά έτος.
Τα θαλασσινά λιβάδια αποτελούν αντικείμενο μελέτης του Ιδρύματος Τεχνολογίας και Έρευνας στα πλαίσια του έργου C-BLUES που χρηματοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Ένωση με επιστημονικό υπεύθυνο τον Δρ Δημήτρη Πουρσανίδη από το Ινστιτούτο Υπολογιστικών Μαθηματικών και συντονιστή το ίδρυμα NIVA από την Νορβηγία και του έργου BLUEQ που χρηματοδοτείται από το INTERREG (Ιnterreg VI-B IPA Adriatic Ionian) με επιστημονικό υπεύθυνο την Δρ. Εβίνα Γοντικάκη από το Ινστιτούτο Γεωενέργειαςκαι συντονιστή το Πανεπιστήμιο Αιγαίου..
Στα πλαίσια του έργου C-BLUES θα γίνει ανάπτυξη νέων επιστημονικών γνώσεων στα οικοσυστήματα μπλε άνθρακα για τη μείωση της επιστημονικής αβεβαιότητας και τη βελτίωση της αναφοράς του μπλε άνθρακα στο πλαίσιο της Σύμβασης-Πλαισίου των Ηνωμένων Εθνών για την Κλιματική Αλλαγή (UNFCCC), θα συμβάλει στην αναθεώρηση της αναφοράς του 2013 της Διακυβερνητικής Επιτροπής για την Αλλαγή του Κλίματος (IPCC) για τους υγροτόπους, ώστε να αυξηθεί η συμπερίληψη των παράκτιων υγροτόπων στις εθνικές απογραφές και τις εκθέσεις για τα αέρια του θερμοκηπίου ενώ εργάζεται για την ευαισθητοποίηση και προώθηση του ρόλου του γαλάζιου άνθρακα για την επίτευξη των δεσμεύσεων της παγκόσμιας πολιτικής για το κλίμα σε συνεργασία με Κινέζους και άλλους διεθνείς εταίρους. Το ΙΤΕ έχει αναλάβει την συλλογή και σύνθεση σε πανευρωπαϊκό επίπεδο των διαθέσιμων δεδομένων κατανομής των θαλασσινών λιβαδιών και των αλμυρόβαλτων με σκοπό την αναγνώριση των κενών γνώσης, την σύνθεση ενός εναρμονισμένου πανευρωπαϊκού άτλαντα οικοσυστημάτων μπλε άνθρακα και την ανάπτυξη μεθοδολογικών εργαλείων για την χαρτογράφηση των λιβαδιών με χρήση νέων τεχνολογιών (drones, δορυφορικές παρατηρήσεις) τόσο στο παρόν όσο και την ιστορική αποτύπωση αυτών. Η Κρήτη αποτελεί περιοχή μελέτης για την ανάπτυξη των χαρτογραφικών εργαλείων και ήδη έχει ολοκληρωθεί η χαρτογράφηση της παράκτιας ζώνης του δυτικού τμήματος του νομού Ηρακλείου και το επόμενο διάστημα ολοκληρώνεται η χαρτογράφηση του ανατολικού μετώπου του βόρειου τμήματος του νομού Ηρακλείου.
Στα πλαίσια του έργου BLUEQ θα μελετηθούν λιβάδια Ποσειδωνίας σε 4 προστατευόμενες περιοχές της Αδριατικής και του Ιόνιου, με μία από αυτές να εντοπίζεται στη Δυτική Κρήτη (Φαλάσαρνα). Τα λιβάδια θα χαρτογραφηθούν με χρήση νέων τεχνολογιών και θα ληφθούν δείγματα ώστε να υπολογιστεί η ποσότητα μπλε άνθρακα που είναι αποθηκευμένη στη φυτική βιομάζα και τα υποκείμενα ιζήματα. Παράλληλα θα πραγματοποιηθούν αναλύσεις για τον καθορισμό του ρυθμού εναπόθεσης άνθρακα καθώς και της απελευθέρωσης διοξειδίου του άνθρακα στην ατμόσφαιρα σαν αποτέλεσμα της υποβάθμισης αυτών των οικοτόπων. Όλες αυτές οι πληροφορίες θα συνδυαστούν σε ένα «εργαλείο», βασισμένο στο Γεωγραφικό Σύστημα Πληροφοριών (GIS), που θα συνδέει τη χωρική έκταση των λιβαδιών με μονάδες αποθηκευμένου άνθρακα και άλλες οικοσυστημικές υπηρεσίες. Το εργαλείο αυτό θα απευθύνεται σε τελικούς χρήστες – υπεύθυνους για τη διαχείριση προστατευόμενων περιοχών και την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής ενώ θα συμβάλλει στη διαμόρφωση ενός οδικού χάρτη προς μια Στρατηγική Μπλε Άνθρακα στην περιοχή της Αδριατικής και του Ιονίου.
Η συνέργεια των 2 έργων στα οποία το Ίδρυμα Τεχνολογίας και Έρευνας συμμετέχει και υλοποιεί, θα μπορέσει να παρέχει στην επιστημονική κοινότητα νέα δεδομένα για αυτά τα πολύτιμα οικοσυστήματα ενώ αυτά θα μετουσιωθούν σε προτάσεις και σχέδια αναπτυξιακής πολιτικής για την Περιφέρεια Κρήτης.
Αν και τα λιβάδια ποσειδωνίας στην Κρήτη είναι παρόντα, λίγα πράγματα γνωρίζουμε για το που είναι, πως λειτουργούν στο ιδιαίτερο θαλασσινό τοπίο του νησιού ενώ άγνωστο παραμένει το μέλλον τους με τους εντεινόμενους θαλάσσιους καύσωνες και την κλιματική κρίση. Φέτος το καλοκαίρι, ας ανακαλύψουμε τον γείτονά μας στην θάλασσα που θα επισκεφτούμε και ας τον αφουγκραστούμε. Έχει πολλά μυστικά να μας αποκαλύψει!
*Τεχνικός Επιστήμονας, ΙΥΜ/ΙΤΕ, Επιστημονικός υπεύθυνος C-BLUES
Co-lead of Seagrass EOV / GOOS Unesco Biodiversity and Ecosystems Panel
