ΕΟΚΕΔ: Η «πόρτα» της ιδιωτικοποίησης και ο κίνδυνος «δεύτερου ΟΠΕΚΕΠΕ»

Tου Γιώργου Καφφετζάκη*

Η σύσταση του Εθνικού Οργανισμού Κτηματολογίου και Ελέγχου Δόμησης (ΕΟΚΕΔ), μέσω της οργανωτικής και ψηφιακής ενοποίησης του Κτηματολογίου με τις καταργούμενες Υπηρεσίες Δόμησης (ΥΔΟΜ), παρουσιάζεται ως μία από τις πλέον φιλόδοξες μεταρρυθμίσεις της Κυβέρνησης στο χώρο του ακινήτου και της πολεοδομίας.

Ενώ οι επίσημοι στόχοι όπως ταχύτητα, ενιαίες ψηφιακές διαδικασίες, έξυπνος έλεγχος με Τεχνητή Νοημοσύνη και καταπολέμηση της τοπικής γραφειοκρατίας είναι απολύτως αναγκαίοι, η δομή και το πλαίσιο λειτουργίας του ΕΟΚΕΔ εγκυμονούν τέσσερις κρίσιμους συστημικούς κινδύνους που απειλούν να εκτρέψουν την μεταρρύθμιση.

Ίσως ο πυρήνας του προβλήματος παραμένει άλυτος, διότι το μεγαλύτερο πρόβλημα στην αδειοδότηση δεν ήταν τόσο οι ΥΔΟΜ, όσο η πολυδαίδαλη, αντιφατική και μη κωδικοποιημένη πολεοδομική νομοθεσία.

Ο ΕΟΚΕΔ, με τη χρήση Τεχνητής Νοημοσύνης και την ψηφιοποίηση, επιχειρεί να αντιμετωπίσει τα συμπτώματα (τη γραφειοκρατία) χωρίς να αγγίξει τη νόσο (τον ίδιο τον νόμο). Εάν η ψηφιακή πλατφόρμα κληθεί να εφαρμόσει ένα νομικό πλαίσιο γεμάτο εξαιρέσεις και ασάφειες, το αποτέλεσμα δεν θα είναι απλοποίηση, αλλά «ψηφιακή γραφειοκρατία», δηλαδή γρήγορη αλλά εξίσου πολύπλοκη και δυσλειτουργική.

Επιπρόσθετα η επιλογή τού να συγκροτηθεί ο ΕΟΚΕΔ ως Νομικό Πρόσωπο Ιδιωτικού Δικαίου (ΝΠΙΔ) είναι το πιο ευαίσθητο σημείο.

Αν και η μορφή του ΝΠΙΔ προσφέρει ευελιξία, εκθέτει τον φορέα σε δύο τεράστιους κινδύνους. Ο πρώτος είναι οι πολιτικές παρεμβάσεις, διότι όπως έδειξε περίτρανα η περίπτωση του ΟΠΕΚΕΠΕ, το ΝΠΙΔ δεν αποτελεί εγγύηση αδιαβλητότητας. Αντιθέτως, η συγκέντρωση της εξουσίας και η «ευελιξία» στις προσλήψεις μπορούν να οδηγήσουν σε ευνοιοκρατία και ειδική μεταχείριση των «ημετέρων» ή των μεγάλων οικονομικών συμφερόντων.

Ο δεύτερος είναι μια ενδεχόμενη μελλοντική εκχώρηση. Ο ΕΟΚΕΔ συγκεντρώνει τον εθνικό «θησαυρό» δεδομένων γης και δόμησης. Η νομική του μορφή τον καθιστά δομικά ευάλωτο σε μελλοντική πλήρη ιδιωτικοποίηση, παραδίδοντας τον έλεγχο της εθνικής γης σε ιδιωτικά κεφάλαια, με ό,τι αυτό συνεπάγεται για τη δημόσια ασφάλεια και το κοινωνικό συμφέρον.

Η εταιρική λογική του ΝΠΙΔ, σε συνδυασμό με την εισαγωγή της Τεχνητής Νοημοσύνης για έλεγχο, εγκυμονεί τον κίνδυνο άνισης μεταχείρισης των επαγγελματιών. Είναι πιθανό δηλαδή τα μεγάλα τεχνικά γραφεία ή οι στρατηγικοί επενδυτές να επωφελούνται από ταχύτερη εξυπηρέτηση, λόγω της οικονομικής τους ισχύος, της «ευελιξίας» τους ή της τεχνογνωσίας τους στην προσαρμογή στα νέα ψηφιακά πρωτόκολλα.

Στον αντίποδα οι «μικροί μηχανικοί» της περιφέρειας να αντιμετωπίσουν δυσκολίες, βλέποντας τους φακέλους τους να χαρακτηρίζονται συχνότερα «υψηλού κινδύνου» από τον αλγόριθμο, χωρίς διαφάνεια στα κριτήρια.

Τέλος η μεταρρύθμιση δεν αντιμετωπίζει επαρκώς τις καθυστερήσεις που προκαλούνται από τους εξωτερικούς φορείς (Αρχαιολογία, Δασαρχείο, Συμβούλια Αρχιτεκτονικής κλπ). Δηλαδή ο ΕΟΚΕΔ, μολονότι κεντροποιεί την πολεοδομική αδειοδότηση, αδυνατεί να άρει τις καθυστερήσεις που προέρχονται από τους Αυτόνομους Εξωτερικούς Φορείς.

Η αρμοδιότητα των φορέων αυτών δεν μπορεί να απορροφηθεί από τον ΕΟΚΕΔ, καθώς είναι κατοχυρωμένη από ειδικούς νόμους και, σε πολλές περιπτώσεις, έχει συνταγματική θεμελίωση (π.χ., προστασία δασών, πολιτιστικής κληρονομιάς). Συνεπώς, ο ΕΟΚΕΔ είναι υπεύθυνος για την οικοδομική νομιμότητα, αλλά όχι για την ειδική νομιμότητα (π.χ., αρχαιολογική, δασική).

Συμπερασματικά ο ΕΟΚΕΔ λειτουργεί ως «ψηφιακός συντονιστής» και «πίεση» προς τους φορείς, αλλά όχι ως «απορροφητής» των αρμοδιοτήτων τους. Η νομική αυτοτέλεια των φορέων προστασίας παραμένει η κύρια αιτία που διατηρεί την πολυνομία και, ως εκ τούτου, τον κίνδυνο των καθυστερήσεων.

Μια πρόταση για να αντιμετωπιστεί αποτελεσματικά ο κίνδυνος των «σημείων συμφόρησης», είναι η δημιουργία Πολεοδομικών Τμημάτων Ελέγχου εντός των Αυτόνομων Εξωτερικών Φορέων (όπως η Αρχαιολογική Υπηρεσία και το Δασαρχείο).

Η λειτουργία αυτών των Τμημάτων θα είχε τα εξής χαρακτηριστικά:

1. Πλήρης Ευθύνη ΕΟΚΕΔ: Τα εν λόγω Πολεοδομικά Τμήματα θα παραμένουν χωρικά (φυσικά) εντός των υπηρεσιών (π.χ., Υπουργείο Πολιτισμού), αλλά θα υπάγονται διοικητικά και λειτουργικά στον πλήρη έλεγχο και ευθύνη του ΕΟΚΕΔ όσον αφορά την τήρηση των χρονοδιαγραμμάτων και τις διαδικασίες διαλειτουργικότητας.
2. Διττός Ρόλος:

o Επιστημονική Κρίση: Το προσωπικό (π.χ., αρχαιολόγοι) θα διατηρεί την αποκλειστική επιστημονική κρίση για την προστασία του αντικειμένου τους (π.χ., ανεύρεση ή μη αρχαιοτήτων).

o Διοικητική Ταχύτητα: Θα είναι υποχρεωμένο να λειτουργεί με τις ταχύτητες και τις ψηφιακές διαδικασίες του ΕΟΚΕΔ, υπό την απειλή κυρώσεων για καθυστερήσεις που επιβάλλονται από τον ΕΟΚΕΔ.

1. Ενιαίος Χρονολογικός Έλεγχος: Με αυτό τον τρόπο, ο ΕΟΚΕΔ αναλαμβάνει την πλήρη ευθύνη για το συνολικό χρονοδιάγραμμα της αδειοδότησης, καθώς τα ειδικά Πολεοδομικά Τμήματα ενσωματώνονται στην οργανωτική του αλυσίδα, περιορίζοντας τη δυνατότητά τους να προκαλούν καθυστερήσεις λόγω γραφειοκρατικής αδράνειας.

Η δημιουργία αυτών των δομών θα αποτελέσει μια πραγματιστική σύνθεση μεταξύ της ανάγκης για προστασία (διατηρώντας την επιστημονική αυτονομία) και της ανάγκης για ταχύτητα (επιβάλλοντας διοικητική υπαγωγή στον ΕΟΚΕΔ).

Εν κατακλείδι ο ΕΟΚΕΔ είναι μια απαραίτητη εξέλιξη. Ωστόσο, η αποτελεσματικότητά του δεν θα κριθεί από την ταχύτητα των υπολογιστών, αλλά από τρεις δημοκρατικές αρχές.

Πρωτίστως την απόλυτη διαφάνεια στους αλγορίθμους ελέγχου και στα κριτήρια προτεραιότητας.

Κατά δεύτερον στην παράλληλη θεσμοθέτηση ενός απλού και κωδικοποιημένου Πολεοδομικού Νόμου.

Και τρίτον στην διασφάλιση ότι, παρά το καθεστώς ΝΠΙΔ, ο πυρήνας της δημόσιας εξουσίας (έλεγχος και δεδομένα) παραμένει αλώβητος και υπό αυστηρή κρατική και κοινοβουλευτική εποπτεία.

Χωρίς αυτές τις διασφαλίσεις, ο ΕΟΚΕΔ κινδυνεύει απλώς να αντικαταστήσει την τοπική γραφειοκρατία των ΥΔΟΜ με μια ενιαία, κεντρική, ψηφιακή, αλλά εξίσου αναποτελεσματική, δομή.

* Ο Γιώργος Καφφετζάκης είναι MSc Δ. Πολιτικός Μηχανικός Α.Π.Θ., πρ.Πρόεδρος της Ν.Ε. Λασιθίου ΤΕΕ/ΤΑΚ, πρ.Σύμβουλος Τ.Υ. της ΔΕΠΑΝΑΛ, πρ.Δημοτικός Σύμβουλος Αγίου Νικολάου, Σύμβουλος Δημάρχου Αγίου Νικολάου και Μέλος Συμβουλίου Πολεοδομικών Θεμάτων και Αμφισβητήσεων Νομών Ηρακλείου & Λασιθίου.