Καλώς ήλθες ξανά στη ζωή μας, Θανάση

του ΘΑΝΑΣΗ ΓΙΑΠΙΤΖΑΚΗ

      Ο συνονόματος φίλος μου και αδελφός μου Θανάσης Γραμμέλης βγαίνει αυτές τις μέρες από την καρδιά μου και στέκεται απέναντί μου σαν βιβλίο.  

      Είναι, μέχρι τώρα - και θέλω να πιστεύω όχι για πολύ καιρό ακόμα - το μοναδικό του. Το είχε ετοιμάσει, το είχε δώσει για να εκδοθεί, είχε πληρώσει από τη τσέπη του γι’ αυτό, αλλά δεν αξιώθηκε - με τον ξαφνικό θάνατό του στα τέλη του περασμένου Αυγούστου - να το δει και να το καμαρώσει, όπως έγινε με τα δυό παιδιά του, την Λαμπρινή και τον Δημήτρη, που τα χάρηκε να μεγαλώνουν. Να μεγαλώνουν, να περνάνε στο πέρασμα του χρόνου. Ε, αυτό δεν θα συμβεί με το βιβλίο του. Θα μείνει αγέραστο. Θα αντιγράφεται, θα χρησιμοποιείται από πολλούς. Γιατί - με τις καταγραφές που έχει μέσα του, αλλά και με το θέμα του «Φασματικές Ιστορίες» που (παρά τον τίτλο του, που θέλει να τονίσει το παράδοξο) αναφέρεται σε ιστορικά γεγονότα και σε πρόσωπα που υπήρξαν κάποτε και επηρέασαν τις ζωές των πολλών. Αυτό το βιβλίο δεν θα μείνει αχρείαστο σε κάποιο ράφι. Θα έχει τη μοίρα των ιστορικών βιβλίων, που κυρίως σ’ αυτά εντρυφούσε ο Θανάσης, θα γίνει σημείο αναφοράς - γιατί το παρελθόν, όποιο και να ’ναι αυτό, έχει πάντα ζωηρή απήχηση και σεβασμό, ακόμα και στο μυαλό εκείνων που διαβάζουν μόνο μοδάτα μπεστσέλλερς. 

      Δείτε τα περιεχόμενα του βιβλίου, όπως τα διαχωρίζω εγώ σύμφωνα με τις χρονικές τους περιόδους, και θα καταλάβετε αυτά που λέω.

      Από την Αρχαία Ελλάδα: Φαντάσματα στην Αθήνα του Σόλωνος. Τα παράξενα της Μάχης του Μαραθώνος. Περίεργα φάσματα, στην Ναυμαχία της Σαλαμίνας. Η περίπτωση της Αρτεμισίας. Τα θαυμαστά όπλα των Δελφών. Στους Δελφούς και πάλι. Η Πρόμαχος Αθηνά στα τείχη της Ακροπόλεως. Η ιπτάμενη «λαμπάδα» που είδε ο Τιμολέων. Μοιραία η έκλειψη ηλίου για τον Πελοπίδα. Περιπτώσεις άυλων στρατών. Ο Παυσανίας και το φάντασμα της Κλεονίκης. Το ερπετόμορφο ον που είδε ο Φίλιππος. Τα απίστευτα με τον Αλέξανδρο στους Μαλλούς. Ένα παράξενο συμβάν στον ποταμό Ώξο. Η καταδίωξη ενός…ψεύτικου Αλεξάνδρου. Πολύ περίεργη η καταγωγή του Πλάτωνος. Η αινιγματική καταγωγή και του Δημάρατου. Θεαγένης Ηρακλέους; Η Ερινύα του Δίωνος. Μια γυναίκα…φάσμα ιδέσθαι. Ο χρονοταξιδιώτης Αριστέας. Μια γρουσούζικη έκλειψη για τον Πύθιο. Και ο Απολλώνιος…ημίθεος; Η Έμπουσα του Ινδού ποταμού. Φάσματα παντού - ο δαίμονας του Απελλή. Μια Έμπουσα ερωτευμένη. Ο δαίμων που…ζητιάνευε στην Έφεσο. Το ταραχοποιό φάντασμα της Κορίνθου. Τα…γιαλαντζί φαντάσματα των Θεσσαλών. Αρχαίες και σύγχρονες σωτήριες οπτασίες. Ένα φάσμα με τα όλα του. Οι δύο θάνατοι της Φιλιννούλας. Το όνειρο του Ιπποκράτη. Η μοίρα…φταίει για όλα; Η δήθεν θυσία της Ιφιγένειας. Όχι μόνον ωραία, αλλά και αδικημένη η Ελένη; Το φάσμα του Πολύδωρου. Άδμητος και Άλκηστις.

      Από την Ρωμαϊκή εποχή: Οι…δαιμονικοί  βοηθοί του Νουμά. Το φάσμα της Ίσιδος. Φάσμα «καταβαίνον εξ ουρανών». Μια…τρομαχτική έκλειψη σελήνης. Οι σκιώδεις τράγοι που είδε ο Σύλλας. Το σημαδιακό όνειρο του Μιθριδάτη. Ένα φάσμα…αλλιώτικο από τ’ άλλα! Ακόμη ένα φάσμα, ολίγον…«τολμηρό». Ο νεκρός Καίσαρ εμφανίζεται στον Βρούτο. Φλεγόμενοι άνθρωποι και κάτι φώτα από τον ουρανό. Ο Σάτυρος της Αιθιοπίας και ακόμη μία μαρτυρία. Ένα απλό τέχνασμα ή κάτι άλλο; Θεϊκή φωνή ή ακόμη μια…θεατρική παράσταση; Μια παρόμοια ιστορία στην Αρχαία Ρώμη. Το ομιλούν κεφάλι του νεκρού Πόπλιου! 

      Και ανάμεσα σ’ αυτές τις δυο ιστορικές περιόδους, μια τρίτη - με φασματικές στιγμές από τα Βυζαντινά Χρόνια: Ο Άγιος Θεόδωρος στο πλευρό των Βυζαντινών. Η φενάκη του Αλέξιου. 

      Η κάθε του ιστορία έχει μια μικρή εισαγωγή του ίδιου του Θανάση σαν ενημέρωση και σαν σχόλιο, δοσμένη σε σκούρο φόντο. Και αργότερα, μετά την κάθε ιστορία του, αναφορές και παραπομπές πλαισιώνουν το τέλος της παρουσίασής της. Ένα μάρκετινγκ συνολικής καταχώρησης, που το ακολουθούν συνήθως οι αμερικανικές εκδόσεις.       

      Η φιλολογική επιμέλεια, γράφει μέσα η ταυτότητα του βιβλίου, έγινε από την Κλεάνθη Ρουμπελάκη. Αυτή όμως έριξε απλώς μια ματιά σ’ ένα αποτέλεσμα. Την επιμέλεια των «Φασματικών Ιστοριών» είχα προηγηθεί στην εμπιστοσύνη του Θανάση και τού την είχα κάνει εγώ. Όχι μόνο ορθογραφία και συντακτικό, αλλά και απόψεις μου για άλλου είδους λάθη ιστορικά ή κάποιες του επαναλήψεις. Μου το έστειλε από την Κρήτη με κούριερ και του το γύρισα μετά από δυό βδομάδες διορθωμένο, πάλι με κούριερ, με τα έξοδα αποστολής δικά του. Μου είχε στείλει και δείγματα της εικονογραφικής δουλειάς της Περσεφόνης Νικολακοπούλου, γιατί του είχα πει να κάνει εικονογράφηση δικιά του, αφού ο Θανάσης ήταν σ’ αυτόν τον τομέα επίσης πολύ καλός. Και η τελευταία μας συνεργασία πάνω στο βιβλίο προέκυψε όταν μια μέρα, στα μέσα της περασμένης Άνοιξης, με πήρε τηλέφωνο και μου είπε ότι είχε αγωνία για την παρουσίαση του βιβλίου. «Τί εννοείς;» τον είχα ρωτήσει. «Δεν ξέρω τί να απαντήσω, όταν κάποιοι από το κοινό μου κάνουν κάποιες ερωτήσεις πάνω στο βιβλίο. Θα ήθελα να σε παρακαλέσω - σαν δημοσιογράφος που είσαι, που έχεις παρευρεθεί σε ανάλογες περιπτώσεις και έχεις αποκτήσει την πείρα τί συνήθως ρωτάνε, να μου κάνεις εσύ κάποιες ερωτήσεις, για να τις απαντήσω και να μην αιφνιδιαστώ εκείνη την ώρα». 

      Του έστειλα εννιά ερωτήσεις μου: 

1^η – Ποιά είναι η διαφορά μεταξύ φασμάτων και φαντασμάτων; 2^η – Ποιά είναι η απόσταση ανάμεσα στα άσματα και στα φάσματα; Θέλω να πω, όλα τα φάσματα, όπως κάνανε οι αρχαίοι κι όπως κάνετε κι εσείς στο βιβλίο σας, είναι γραμμένα - και όχι αλλιώς καταγεγραμμένα. 3^η – Ποιά είναι η διαφορά προβληματισμού όταν μιλάμε για φάσματα κι όταν μιλάμε για μύθους; 4^η – Ποιά ήταν η ανάγκη εσείς να το γράψετε κι εμείς να το διαβάσουμε ένα τέτοιο βιβλίο, εκτός από την ενημέρωση για αλλόκοτα που δεν γνωρίζουμε και μας κάνουν να ξεφεύγουμε; 5^η – Η γοητεία, που ασκεί ένα τέτοιο βιβλίο σαν το δικό σας, είναι επικίνδυνη για τον ψυχισμό μας όταν το αφήσουμε; Σας θυμίζω «τους Λαιστρυγόνες και τους Κύκλωπες αν η ψυχή σου δεν τους στήνει εμπρός σου» του Καβάφη. Έχει τέτοιο σκοπό το βιβλίο σας; 6^η – Τί απαντάει στην αρχαία φαντασιακή εμπειρία, για τα ίδια ακριβώς φαινόμενα, η σημερινή επιστημονική έρευνα; 7^η – Πιστεύετε εσείς προσωπικά ότι υπάρχει ενδιάμεσος χώρος ανάμεσα στο φυσικό και στο υπερφυσικό; 8^η – Μας εκστασιάζει κάτι που δεν το γνωρίζουμε ή θα ήταν κάτι φυσικό εάν το ξέραμε, όπως είναι οι εξωγήινες εμφανίσεις; 9^η – Γιατί οι θεοί ή τα φάσματα έρχονται και φεύγουν και δεν μένουν σταθερά μαζί μας; Το βιβλίο σας λέει κάτι γι’ αυτό; 

      Μετά το πέρασμα του ίδιου του Θανάση στον άγνωστο κόσμο των φασμάτων με τον θάνατό του, η οικογένειά του βρήκε γραμμένες απαντήσεις αποθηκευμένες στο κομπιούτερ του και έδωσε στην εκδότρια εταιρεία «Άπαρσις» δύο απ’ αυτές. Εκείνη, με τη σειρά της, τις έβαλε μέσα στο βιβλίο με τα εξής λόγια: «Επιπλέον, τιμώντας την μνήμη του συγγραφέα Θανάση Γραμμέλη, που απεβίωσε πριν την ολοκλήρωση της έκδοσης του παρόντος βιβλίου, ως οικογένειά του, θα θέλαμε να παραθέσουμε λίγες τελευταίες σκέψεις του στις ερωτήσεις που τού είχε κάνει ένας φίλος του. (Ένας φίλος του - δηλαδή εγώ).      

      -Ποιά ήταν η ανάγκη εσείς να το γράψετε κι εμείς να το διαβάσουμε ένα τέτοιο βιβλίο, εκτός από την ενημέρωση για αλλόκοτα που δεν γνωρίζουμε και που μας κάνουν να ξεφεύγουμε; 

      -Η ανάγκη να το γράψω, είναι ίδια με εκείνη που έχει ένας ζωγράφος να εκθέσει τα έργα του και ένας ποιητής να εκδώσει τα ποιήματά του. Είναι η ανάγκη να έλθεις σε επαφή με κόσμο, να του πεις και να σου πει. Να ανταλλάξεις απόψεις και γνώσεις, όπως επίσης να δώσεις μια απάντηση τόσο στον εαυτό σου, όσο και σε κάποιους που απαξιώνουν συγκεκριμένα θέματα, όταν μάλιστα τις περισσότερες φορές, κατακρίνουν, χωρίς να έχουν ασχοληθεί καθόλου με αυτά τα ζητήματα. Γράφοντας ένα βιβλίο, λες αυτά που θέλεις να πεις, χωρίς να σε διακόπτει κανείς και έτσι έχεις την ευκαιρία να παραθέσεις απρόσκοπτα τις απόψεις σου για κάτι. 

      -Ποιά ήταν η δική σας ανάγκη να το διαβάσετε; 

      -Σε όλη μου τη ζωή, διαβάζω κόπους άλλων. Συμμετέχω σε ένα τραπέζι που πάντα κάποιοι άλλοι μου προσφέρουν (πνευματική) τροφή. Το βλέπω σαν υποχρέωσή μου να προσφέρω κι εγώ κάτι δικό μου. Και για προσωπικούς λόγους. Να δώσω μια νοερή απάντηση σε πρόσωπα της ζωής μου, του παρελθόντος. Ένας άλλος λόγος είναι ότι προσπάθησα να δώσω έστω μια αμφιβολία σε εκείνους που αρνούνται καθετί που δεν ανήκει στον κόσμο τους και πιθανόν ένα έναυσμα να ασχοληθούν λίγο ή και περισσότερο με το σπουδαίο αυτό θέμα».

      Σκέφτομαι την εφημερίδα «Ανατολή» που ήταν χρόνια συνεργάτης της. Θα τον έχει τώρα η «Ανατολή» σαν βιβλίο, που πολλές σελίδες του βρίσκονται και στις δικιές της σελίδες. Ένας ίσκιος ελαφιού ξεπροβάλει, στην άκρη του εξωφύλλου του βιβλίου, από ένα μαύρο πλαίσιο - που μπορεί να είναι κορμός δένδρου σε κάποιο δάσος ή μια πύλη στο Επέκεινα. Μαυρισμένος κι ο ίδιος μετά από τη διαμονή ενός ολόκληρου εξαμήνου στον τάφο του, σαν λευκά φτερά αγγέλων που αναγγέλλουν ξανά τον ερχομό του είναι, από τις αρχές του Φεβρουαρίου, οι ανοιχτές σελίδες του βιβλίου του. 

      Μετά από τόσα που είμασταν  και κάναμε μαζί, νόμιζα ότι θα με ανέφερε κάπου μέσα σ’ αυτές τις σελίδες. Έψαξα μάταια να βρω όχι τόσο το όνομά μου όσο κάτι κάπου που να λέει για τους δυο μας. Πουθενά. Τίποτα. Ούτε καν τα αρχικά των ονομάτων μας Θ.Γ. που ήτανε ίδια και στους δυό μας:

      Θ-ανάσης Γ-ραμμέλης και Θ-ανάσης Γ-ιαπιτζάκης

Ενώ τελείωνα αυτά που γράφω, με το παράπονο ότι δεν αναφερόμουνα στο νέο είδος ύπαρξης του Θανάση παρά μόνο στο οπισθόφυλλο - κρυμμένος πίσω από την φράση της οικογένειάς του «ένας φίλος» - τότε, κατά σύμπτωση, το βουρκωμένο μάτι μου έπεσε στο τέλος της σελίδας της ταυτότητας του βιβλίου: «Θερμές ευχαριστίες στον Θανάση Γιαπιτζάκη για τις χρήσιμες παρατηρήσεις του»! Έτσι, με απρόσκλητη συγκυρία, ο φίλος μου ο Θανάσης, πριν βγει από τις «Φασματικές Ιστορίες» του για να μπει όπως πάντα πίσω στην καρδιά μου, μου ψέλλισε ότι είμαστε μαζί και στη νέα του ύπαρξη. Το είχε φροντίσει πριν - κι εγώ, κατά σύμπτωση, το είδα μετά. Οι ψυχές μας, λοιπόν, μιλούν με συμπτώσεις. Άλλη μια φασματική ιστορία, αδελφέ μου Θανάση.