Το σόφισμα της συλλογικής ευθύνης από τουριστικής πλευράς

Άλλοι την αρνούνται, άλλοι την χρησιμοποιούν ως εργαλείο, καταπώς τους βολεύει. Μέσα σε αυτή την χαώδη και όχι πάντα ειλικρινή προσπάθεια κατανόησης του πολυεπίπεδου κόσμου που μας περιβάλλει, η συλλογική ευθύνη συστέλλεται και διαστέλλεται κατά το δοκούν, όπως ο παλαιός ήρωας των κόμικς, ο φτιαγμένος από ελαστικότατο καουτσούκ, ο γνωστός Τιραμόλα.
Στην έμμεση διά αντιπροσώπων δημοκρατία μας, η συλλογική ευθύνη μπορεί να είναι δημοκρατική ή αντιδημοκρατική, ανάλογα με το πλαίσιο στο οποίο εφαρμόζεται και κατά τον τρόπο με τον οποίο ασκείται. Δημοκρατική είναι, όταν μιλάμε για κυβερνήσεις, κοινοβούλια, συνελεύσεις, συνεταιρισμούς κλπ., όπου δηλαδή υπάρχει θεσμοθετημένη τυπική συνοχή και λογοδοσία διά της συνεργασίας και της συμπεφωνημένης υποχρέωσης για την τήρηση των αποφάσεων.
Η συλλογική ευθύνη από την άλλη είναι αντιδημοκρατική, όταν χρησιμοποιείται για να τιμωρείται ένα σύνολο για τις πράξεις ολίγων, π.χ. όταν ένας μαθητής κάνει κάτι και τιμωρείται όλη η τάξη. Εδώ δεν λαμβάνεται υπ’ όψιν η ατομική ευθύνη, θεμέλιο της δικαιοσύνης στο δημοκρατικό κράτος του θετού μας δικαίου. Εδώ, η γενίκευση είναι τέτοια που συνοδεύεται από παράλογη και ανεπίτρεπτη απλούστευση, αντίληψη που μπορεί να οδηγήσει σε ανευθυνότητα, αντίθετη προς το πνεύμα της υγιούς, εσωτερικής και όχι μόνον κατ’ όνομα δημοκρατίας.
Το θέμα μας. Με βάση την αρχή της συλλογικής και ατομικής ευθύνης, όπως θα έπρεπε να λειτουργεί στα φιλελεύθερα δημοκρατικά πολιτεύματα, η ενέργεια κάποιων ακτιβιστών να παρεμποδίσουν διά της βίας την αποβίβαση Ισραηλινών τουριστών από κρουαζιερόπλοιο, ως «διαμαρτυρία» για τις ενέργειες του κράτους του Ισραήλ στη Γάζα ή γενικά για το παλαιστινιακό, είναι δημοκρατική ή όχι; Φυσικά και δεν είναι. Δεν φταίνε όλοι οι τουρίστες για όσα κάνει το Ισραήλ, αν και κάποιοι μπορεί να φταίνε. Οι πολίτες ενός κράτους δεν φέρουν αυτόματα όλοι ευθύνη για τις πράξεις της κυβέρνησής τους. Άλλωστε, ορισμένοι μπορεί να διαφωνούν ενεργά με την πολιτική της χώρας τους ή να μην έχουν καμία ανάμειξη. Ειδικά για το Ισραήλ, το γνωρίζουμε.
Ο θεμέλιος λίθος του κράτους δικαίου έγκειται στο ότι δεν μπορείς να θεωρείσαι ένοχος λόγω της εθνικής, πολιτικής ή θρησκευτικής σου ταυτότητας. Πράγματι όμως, όταν μια κοινωνία αδιάφορη ανέχεται συστηματικά, διά της συλλογικής σιωπής,  εγκλήματα (π.χ. κατοχή, πολιορκία, βία) τότε οι πολίτες φέρουν κάποιο βαθμό συλλογικής ευθύνης, τουλάχιστον ως προς την ηθική της διάσταση. Οικονομικός τουρισμός ή καταναλωτική συμπεριφορά ίσως να θεωρείται νομιμοποιητική για τις όποιες κυβερνησεις. Αυτό όμως δεν μπορεί να μεταφράζεται σε απαίτηση τιμωρίας όλων των τουριστών που προέρχονται από αυτό το κράτος, αλλά αντίθετα να  οδηγεί σε διάλογο, σε αναστοχασμό και ευθύνη συμμετοχής, σε ενημέρωση. Δεν τα γνωρίζουμε όλα.
Η πολιτική διαμαρτυρία είναι απολύτως θεμιτή σε μια δημοκρατία, χωρίς όμως να στοχοποιεί ατομικά ανθρώπους για την εθνική ή θρησκευτική τους ταυτότητα. Το να παρεμποδίζεις πολίτες μόνον επειδή είναι Ισραηλινοί, χωρίς να γνωρίζεις τις θέσεις ή τις πράξεις τους, πλησιάζει την συλλογική ενοχή. Η αυστηρή κριτική στο κράτος του Ισραήλ είναι θεμιτή και αναγκαία. Να γίνεται όμως με σεβασμό στον άνθρωπο, χωρίς γενικεύσεις, εθνικισμό ή αποκλεισμό. Τότε θα είναι και ισχυρή, ηθική και πειστική. Με ψηφίσματα, ενημερώσεις, προσκλήσεις σε συζητήσεις κλπ. 
Οι διακινητές πάντως του αντισημιτισμού βρήκαν και εδώ το πιο συνειδησιακό τους άλλοθι: Οι Ισραηλινοί τουρίστες έρχονται, λένε, όλοι με οργανωμένο σχέδιο και είναι στρατιώτες που ξεκουράζονται από τις σφαγές της γενοκτονίας! Τόσο διαφωτιστικά και απλά. Ενώ θα μπορούσαν οι διακινητές τέτοιων μύθων να μας πουν με παρρησία ότι ο ακτιβισμός τους κατευθύνεται εναντίον των Αμερικανών και του κακού καπιταλισμού της Δύσης, επειδή ονειρεύονται άλλου είδους ισότητες. Το πολιτικό τους βεβαίως αυτό εργαλείο, το εργαλείο της α λα καρτ συλλογικής ευθύνης, εργαλείο που κατάντησε τρέντι από την ανικανότητα παραγωγής σύγχρονου κοινωνικοπολιτικού λόγου, λόγου χωρίς προκαταλήψεις μακριά από προκατασκευασμένα κλισέ, δεν ισχύει στην περίπτωση των δυστυχισμένων Παλαιστίνιων. Εάν οι Ισραηλινοί τουρίστες είναι συνυπεύθυνοι με την αιματοβαμμένη κυβέρνησή τους, γιατί να μην ισχύει το ίδιο και για τους Παλαιστίνιους, να είναι δηλαδή και αυτοί εξίσου συνυπεύθυνοι με την αιματοβαμμένη και δολοφονική ηγεσία της Χαμάς; Μικρή ίσως η λεπτομέρεια ότι το Ισραήλ είναι μία δυτικού τύπου δημοκρατία, με σεβασμό στις γυναίκες και στη διαφορετικότητα, ζητήματα για τα οποία η Χαμάς δείχνει ακαριαία ισλαμοδημοκρατική αλλεργία …
Να το προχωρήσω παρακάτω. Η Τουρκία δεν διέπραξε τόσα και τόσα εγκλήματα στην Κύπρο; Είναι όλοι οι Τούρκοι ένοχοι; Γιατί δεν εμποδίζουμε τους Τούρκους τουρίστες; Η Ρωσία, με την επίθεσή της εναντίον της Ουκρανίας, τι έκανε; Φταίνε όλοι οι Ρώσοι; Γιατί δεν εμποδίζουμε τους Ρώσους τουρίστες; Δεν τους εμποδίζουμε όλους αυτούς, όπως δεν εμποδίστηκε τόσα χρόνια από κανέναν ευαίσθητο ακτιβιστή και ο οποιοσδήποτε «καλαμαράς» τουρίστας να πάει οπουδήποτε, για τα δεινά που κληροδότησε η ελληνική χούντα με τις πράξεις της στην Κύπρο. Η συλλογική ευθύνη, όταν αποδίδεται γενικευτικά  και απλουστευτικά σε πρόσωπα, είναι «δημοκρατικό» σόφισμα, συγκαλυμμένος φασισμός δηλαδή.

Κώστας Ν. Κωνσταντίνου,
Διευθυντής του 2ου Γενικού Λυκείου Ηρακλείου
kostaskonstantinou.com