Της Κατερίνας Μαλλιωτάκη
Αν κάνουμε μια αναδρομή στις δυσάρεστες αναμνήσεις μας, όλοι έχουμε να θυμηθούμε στιγμές ντροπής. Μερικές φορές μας «έπιασαν» να κάνουμε κάτι απαγορευμένο, κάποιες άλλες που αποκαλύφθηκε κάτι που δεν θα θέλαμε να μάθει κανείς, στιγμές που είπαμε ψέμματα και μας ανακάλυψαν, αλλά και στιγμές που κάποιος μας μείωσε ή μας ρεζίλεψε.
Τα βιώματα ντροπής είναι πολύ δυσάρεστα, ωστόσο είναι πολύ γνώριμα και οδυνηρά και πάντα έχουν μια σύνδεση συνυφασμένη με την παιδική μας ηλικία. Αρχικά συνοδεύουν τα πρώτα χρόνια της ζωής μας αλλά τα συναντάμε και σε μεγαλύτερες ηλικίες με την μορφή αδυναμίας και ανεπάρκειας.
Η ντροπή ωστόσο είναι ένα κοινωνικό συναίσθημα που πηγάζει από την αίσθηση ότι μας βλέπουν και συνδέεται άμμεσα με το περιφρονητικό βλέμμα των άλλων, είτε όντως γιατί μας βλέπουν είτε γιατί εμείς το φανταζόμαστε. Η ντροπή δεν υπάρχει χωρίς την παρουσία κάποιου ανθρώπου, και είναι η απειλητική αίσθηση της περιφρόνησης ή της απόρριψης από τους άλλους.Συνήθως νοιώθουμε ντροπή γιατί κάποιος μας βλέπει όπως είμαστε όμως ουσιαστικά δεν θέλουμε να είμαστε έτσι. Δηλαδή βλέπει κάτι σε εμάς που δεν θα θέλαμε να υπάρχει και για αυτό το λόγο φοβόμαστε ότι θα μας απορρίψει.
Το αίσθημα της ντροπής φυσικά έχει να κάνει και με το φιλτράρισμα της ενοχής που ξεκινάει από την συνείδηση μας. Η ντροπή ενώ μοιάζει πολύ με την ενοχή είναι διαφορετική. Η ενοχή έχει την αίσθηση της παραβίασης και της τιμωρίας ενώ η ντροπή σχετίζεται με το μέσα μας και προέρχεται από την αίσθηση ταπείνωσης.
Σε μια πιο εσωτερική ψυχολογική ματιά το συναίσθημα της ντροπής συνδέεται με το βλέμμα της μητέρας μας. Όταν αυτό δηλώνει δυσαρέσκεια και μη αποδοχή, τότε μεγαλώνει μέσα μας η αίσθηση ότι κάτι δεν πάει καλά ή κάτι «μη αγαπητό» υπάρχει πάνω μας. Το σύστημα αυτό αποδοχής και αξιών μας συνοδεύει στην πορεία της ζωής μας, με αποτέλεσμα αυτή η ντροπή να δημιουργεί μια έλλειψη, η οποία μας ακολουθεί για πάντα.
Μια άλλη παράμετρος της ντροπής είναι οι σχέσεις με τους κοινωνικούς θεσμούς και την παράδοση που ακολουθείται ιδιαίτερα στην χώρα μας. Εκφράσεις όπως «δεν ντρέπεσαι »,«ντροπή σου», «μας ρεζίλεψες», κά ρύθμισαν την κοινωνική μας συμπεριφορά, με αποτέλεσμα να γίνουμε ενοχικοί. Με βάση λοιπόν το συναίσθημα που ένοιωθε ο καθένας μας ως προς τους γονείς, συγγενείς και γνωστούς μπέρδευε τον σεβασμό με την ντροπή. Αυτή η «εκμετάλλευση» του συναισθήματος της ντροπής ως μέσο εξουσίας, οδήγησε στην δυσφήμηση της, η οποία άρχισε από τα παιδικά μας χρόνια καθώς οι γονείς χωρίς να το επιδιώκουν μας εδραίωσαν συναισθήματα ταπείνωσης και ρεζιλέματος.
Σήμερα βέβαια που ο κάθε ένας ζει και κινείται σχεδόν ανώνυμα στο περιβάλλον του, δεν υπάρχει το βλέμμα όλων αυτών στους οποίους θα μπορούσαμε να νοιώθουμε εκτεθειμένοι. Αυτό από την μια είναι καλό αλλά από την άλλη μας δίνει το πλεονέκτημα να αισθανόμαστε πολύ λιγότερο υποχρεωμένοι να φερθούμε «κόσμια» ή να εμφανίσουμε συμπτώματα ύβρης και υπερεκτίμησης του εαυτού μας. Την επίπτωση της έλλειψης ντροπής την βλέπουμε στο πολιτικό σύστημα, στα μέσα ενημέρωσης, και στις διαπροσωπικές σχέσεις με τους γύρω μας.
Ποια είναι λοιπόν είναι η κατάλληλη συνταγή για να μην επηρεάζει η ντροπή τον ψυχισμό μας ώστε να χάνουμε την ανθρωπιά μας;
Η λύση βρίσκεται στην πολύ συνειδητή προσπάθεια που γίνεται από τους γονείς ή από κάθε ενήλικο αργότερα να πετύχει την σωστή «δόση» ντροπής. Να καταφέρει δηλαδή η ντροπή να παραμένει μέσα στα όρια της αίσθησης αμοιβαιότητας και αλληλοεκτίμησης που μας συνδέει με τους άλλους. Με αυτόν τον τρόπο αποφεύγουμε το αίσθημα κατωτερότητας και κοινωνικής ανεπάρκειας το οποίο μπορεί να οδηγήσει σε θράσος και έλλειψη σεβασμού.
Μέσα από μια πιο καθαρή ματιά η ντροπή μπορεί να μην υποδουλώνει πια την ανθρώπινη φύση αλλά ούτε και να την απελευθερώνει τόσο ώστε να περνάει τα προσωπικά όρια του άλλου και να καταπατάει την ελευθερία του.
Έτσι λοιπόν καθώς τα κοινωνικά και προσωπικά συστήματα αλλάζουν ως προς την θέα του γυμνού σώματος, την συμπεριφορά μας ως προς τους γονείς, καθηγητές, συγγενείς και φίλους, καλό είναι να αναθεωρήσουμε την αξία της ντροπής όχι μόνο ως αρχέγονο συναίσθημα αλλά ως εργαλείο επεξεργασίας αξιών, ελέγχου και προσανατολισμού του εσωτερικού μας γίγνεσθαι. Θέτοντας τα προσωπικά μας όρια μέσω αυτής, που ξέρετε; ίσως να μπορέσουμε να γίνουμε, καλύτεροι άνθρωποι, χωρίς απαραίτητα να είμαστε σεμνότυφοι ή αρκετά προκλητικοί!
