Έρευνα Κώστας Μπογδανίδης
Λίγο πριν την οριστική ένωση της Κρήτης με την υπόλοιπη Ελλάδα έπαυσε το καθεστώς κυριαρχίας των Οθωμανών στην κοινωνική και πολιτική ζωή του νησιού. Από την σύσταση του Δήμου Ηρακλείου ως το τέλος του 1911 ο δήμαρχος ήταν Τουρκοκρητικός είτε για λόγους που είχαν να κάνουν με τη διοίκηση της Κρήτης από την Υψηλή Πύλη, είτε τα συμφέροντα των « προστάτιδων » δυνάμεων ,είτε, τέλος με τις έριδες της ίδιας της Χριστιανικής Κοινότητας.
Ο τελευταίος των Οθωμανικών Δημάρχων στο «Μεγάλο Κάστρο» ήταν ο Μουσταφά Δεληαχμετάκης από την ανακήρυξη της Κρητικής Πολιτείας, εκτός από ένα διάστημα 2 ετών οπότε είχε διοριστεί ο Ραφάτ Αφενταχάκης.
Οι Οθωμανοί
Πριν από την Κρητική Πολιτεία δεν υπάρχουν αρκετά στοιχεία γι αυτούς που διατέλεσαν δήμαρχοι του Ηρακλείου, ο ρόλος των οποίων άλλωστε δεν ήταν τόσο σημαντικός.
Ο Νίκος Σταυρινίδης διασώζει τα ονόματα των Παπουτσαλή, Χατζή Βέη ( 1874) Εφέντη αλή Μπαμπά ( 1881) Οσμάν Φαζήλ Τσαίμη, Αχμέτ Φαζήλ Μπέη, Χατζή Χιλμή Βέη, Χασάν Μπεχτσέτ, Ναζίφ Εφέντη Χατζηδερβισάκη, και Οσμάν Τσαμάκη.
Ως το 1881 οι Τούρκοι είναι σχεδόν διπλάσιοι ( 13.193) από τους Χριστιανούς ( 5.958) στο Ηράκλειο σύμφωνα με την απογραφή που περιλαμβάνεται στο βιβλίο του Νίκου Σταυράκη και αναφέρθηκε από τον κ. Στέργιο Σπανάκη σε μία από τις διαλέξεις του το 1989 στη Βασιλική του Αγίου Μάρκου.
Σταδιακά αυτή η αναλογία σε βάρος του χριστιανικού στοιχειού ανατρέπεται, όμως ο Μουσταφά Δεληαχμετάκης θα διατηρήσει τη θέση του ως το 1911.
Μετά τον εκ νέου διορισμό του Δεληαχμετάκη η πρώτη συνεδρίαση του Δημοτικού Συμβουλίου πραγματοποιήθηκε στις 15 Μαΐου 1900.
Παρόντες οι : Αριστείδης Στεργιάδης, Εμμανουλήλ Λογιάδης,Αντώνιος Χατζηδάκης- Νίβας, Αριστείδης Ζαφειρίδης, Αντώνιος Μιχελιδάκης, Αλής Φάικ Αλμπατζάκης,Ανδρέας Ανεμογιάννης,Καδρής Δουλιανάκης,Ιωάννης Αργυράκης,Γεώργιος Καρούζος,Μουράτ Μπαριτάκης,Γεώργιος Γερωνυμάκης,Εμμανουήλ Σφακιανάκη,Μιχαήλ ΜελισσιώτηςμΧασάν Βέη Σκυλιανάκης,Οσμάν Τσαμτζαδέ,Ριφαάτ Αφεντακάκης,Γεώργιος Καπνιστός,Νικόλαος Μαυκράκης και Γεώργιος Χατζηδάκης.
Ακόμη παρόντες στην πανηγυρική αυτή συνεδρίαση εκτός του Δημάρχου Μουσταφά Δεληαχμετάκη ήταη και οι Ν:Δαυίδ Ξανθουδίδης ( πάρεδρος και Παντελής Καστρινογιαννάκης ( Γραμματέας Δημαρχείου). Ο Αριστείδης Ζαφειρίδης ως πρεσβύτερος των δημοτικών συμβούλων κλήθηκε να προεδρεύσει προσωρινά ώστε να εκλεγεί το προεδρείο.
Εκλογή που μοιάζει …συμφωνημενη. Οι « προστάτιδες» δυναμεις είχαν κάνει τις επιλογές τους: Οθωμανός δήμαρχος, Χριστιανός Πρόεδρος του Δημοτικού Συμβουλίου, Οθωμανός Αντιπρόεδρος, Χριστιανός πάρεδρος μια κατανομή που ποτε δεν άλλαξε αφού τρεις Χριστιανοί διεκδικούν την προεδρία και τρεις Τούρκοι την αντιπροεδρία. Τελικά πρόεδρος εκλέγεται ο Αντώνης Μιχελιδάκης και αντιπρόεδρος ο Χ. Σκυλιανάκης με 12 ψήφους έκαστος.
Το συμβούλιο αυτό μετά τις πρώτες αποφάσεις για το δημοτικό φόρο στα προϊόντα και την παύση του διευθυντή του Οθωμανικού Νοσοκομείου Πετρέβ Μουλαζαδέ προχώρησε στη σύνταξη του προϋπολογισμού (1 Σεπτεμβρίου – 31 Αυγούστου του επόμενου έτους)
Η πιο σημαντική απόφαση που πήρε το τότε δημοτικό συμβούλιο είχε να κάνει με την Κρήνη του Μοροζίνι, όταν ο πρόεδρος πρότεινε να αφαιρεθούν τα μάρμαρα, οι κολώνες και τα κιγκλιδώματα που είχαν προστεθεί σ΄αυτή από Τούρκους, το 1847.
Ο Αριστείδης Στεργιάδης «…υπέβαλε την πρότασιν ίνα το εις την πλατείαν Αμπάρ Αλτί ενετικόν αναβρυτήριον αποκατασταθεί εις την αρχικήν του κατάστασιν, αφαιρούμενων των πρόσθετων στηλών και κιγκλιδωμάτων άτινα είναι μεταγενεστέρας εποχής και ασχημίζουν το αναβρυτήριον…».
Ένα σπάνιο γεγονός θα σημαδέψει τη θητεία του: η μόνιμη επιτροπή του Συμβουλίου καλείται σε απολογία επειδή δεν δέχτηκε το φόρο επιτηδεύματος που επέβαλε ο πανίσχυρος νομάρχης, καταγγέλλοντας πως είναι αντισυνταγματικός. Τα μέλη της επιτροπής Αριστείδης Στεργιάδης, Αντώνιος Χατζηδάκης – Νίβας , Χασάν Βέη Σκυλιανάκης, Γεώργιος Καρούζος και Ριφαάτ Αφεντακάκης θα πουν στην απολογία τους «ενώπιον της αρχής » :
«Τα Δημοτικά Συμβούλια πρώτον λόγο υπάρξεως έχουσιν και πρώτον καθήκον ν ΄αντιπροσωπεύσουσιν το σύνολον της κοινότητας και ν΄αμύνονται περί των νόμιμων δικαίων των δημοτών και ότι αν μετά του πρώτου τούτου καθήκοντος συντρέχουσι και άλλα εν συγκρούσει τούτων προς εκείνο η υποταγή οφείλεται εις το πρώτον το ύπατον και θεμελιώδες.Το Σύνταγμα χορηγεί εις πάντα πολίτη το δικαίωμα της αρνήσεως φόρου αντισυνταγματικού, καθήκον του Δημοτικού Συμβουλίου είναι να προλάβει την απ΄ ευθείας σύγκρουσιν των πολλών προς την κυβέρνησιν.»
Τελικώς οι «5 »δεν έπεισαν και τους επιβλήθηκε πρόστιμο 40 δραχμών.
Στις 24 Δεκεμβρίου 1901 αναλαμβάνει την δημαρχία ο Ριφαλάτ ή Ραφάτ Αφεντακάκης, που επέλεξε ο ύπατος αρμοστής πρίγκηπας Γεώργιος. Νέα Μέλη του Δημοτικού Συμβουλίου είναι ο Νικόλαος Μιτσοτάκης, Ιωάννης Βογιατζάκης, Κωνσταντίνος Σταματάκης, Ανδρέας Καλοκαιρινός, Γεώργιος,Ξετρίπης,Γεώργιος Μπαμνιεδάκης,Γεώργιος Μαρκόπουλος, ΓεώργιοςΆκρατος, Πετρέβ Μουλαζαδέ, Ρασήχ Ασπράκης,Φραγκίσκος Λαμπίρης,Φαζήλ Μιρασκελτάκης,Σαμής Προβιαδάκης και Χαμτζή Χιεραφτζαδέ. Είναι η πρώτη φορά που συμμετέχουν στο Συμβούλιο οι Ι.Βογιατζάκης και Κ. Σταματάκης ( αμφότεροι δικηγόροι) οι οποίοι στα επόμενα χρόνια θα παίξουν σημαντικό ρόλο στα δημοτικά πράγματα.…
Η δεκαετία του Μουσταφά Δεληαχμετάκη ήταν για το Ηράκλειο ορόσημο. Ή τουλάχιστον θα έπρεπε να ήταν με τη θετική της πλευρά. Δεν έγινε τίποτα σπουδαίο σε έργα οδικά, το σχέδιο της πόλης καθυστέρησε να εφαρμοστεί, το αποχετευτικό σύστημα παρέμεινε το ίδιο, λιμενικά έργα μεγάλα δεν έγιναν στην περίοδο της Κρητικής Πολιτείας. Το πρόβλημα της ύδρευσης άρχισε να αντιμετωπίζεται με σοβαρότητα τα τελευταία δύο χρόνια της δημαρχείας του Δεληαχμετάκη κυρίως μετά την παρέμβαση του προέδρου Αρ. Στεργιάδη.
Το 1908 καλείται από την Αθήνα ο καθηγητής Πολυτεχνείου Δημοσθένης Πρωτοπαπαδάκης ο οποίος υπέβαλε τη σχετική έκθεσή του. Μερικές ημέρες αργότερα ο Πρόεδρος θα μιλήσει για το υδραγωγείο στο Δημοτικό Συμβούλιο:
«Ο Πρόεδρος εξιστορεί και αναλύει το όλον ζήτημα του υδραγωγείου, όπερ παρουσιάζει εις το Συμβούλιον υπό την διπλήν αυτού μορφήν, ήτοι :
Α) ως ζήτημα μηχανικόν περιλαμβάνων την σημερινή του υδραγωγείου αθλίαν κατάστασιν και τα αίτια της καταστάσεως ταύτης προς δε τα επιβαλλόμενα έργα δια την αποκατάστασιν υδρεύσεως επαρκούς, υγιεινής και τελείως λειτουργούσης και
Β) Ως ζήτημα οικονομικόν, περιλαμβάνον αφ΄ενός μεν το δυσχερές πρόβλημα της σχέσεως των ιδιοκτητών του νερού προς τον Δήμον και προς τας δαπάνας του νέου έργου, αφ΄ετέρου δε τη συναρμολόγησιν ειδικού δανείου και την εξεύρεσιν πόρων δια το τοκοχρεωλύσιον του δανείου τούτου και τον προσδιορισμόν των δικαιωμάτων τα οποία οι υδρολήπται θα πληρώσουν εις τον Δήμον…»
Η Επιτροπή κατέληξε :
1) Ότι είναι απαραίτητον να ανακαινισθεί τελείως όλον το υδραγωγείον και να εξευρεθούν νέαι πηγαί…
2) Να συνομολογηθή δάνειον ειδικόν μέχρι 300.000 δρχ εν τόκω 6%
3) Να ορισθεί το δικάιωμα της υδροληψίας δια μεν του μη έχοντας νερόν ιδιόκτητον προς 30 δρχ τιοέτος δια παν κυβικόν μέτρον, δια δε τους έχοντας δρχ. 18.
4) Να ληφθώσιν άλλα τινά μέτρα συμπληρωματικά του όλου έργου…
(Πρακτικά Δήμου – Στέργιου Σπανάκη « Η ύδρευση του Ηρακλείου»
( συνεχίζεται με τους υπόλοιπους Δημάρχους της Πόλης του Ηρακλείου)
ΠΗΓΕΣ
Εφημερίδα Τόλμη, Κώστας Μπογδανίδης, 1990
