του Γιώργου Α. Ζερβάκη *
Η Ευρώπη σε αυτή την χρονική συγκυρία, είναι αναγκασμένη να επανασχεδιάσει την θεσμική της αρχιτεκτονική, στην κατεύθυνση της εμβάθυνσης και της ομοσπονδιακής προοπτικής. Και αυτό είναι ευθύνη των θεσμικών οργάνων, των κρατών-μελών, των περιφερειακών και τοπικών αρχών, της Κοινωνίας των Πολιτών.
Η κινητικότητα στην κατεύθυνση της ενίσχυσης της υπερεθνικής, δημοκρατικής οντότητας, είναι αναγκαία και απαραίτητη προϋπόθεση για την επιβίωση της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Μια Ένωση η οποία έχει εισέλθει στην δεύτερη 10ετία, όπου κρίσεις προκαλούν αναταράξεις στην καθημερινή λειτουργία της, καθώς η οικονομική κρίση, το μεταναστευτικό/προσφυγικό ζήτημα, η έξοδος της Μεγάλης Βρετανίας έχουν τις δικές τους προεκτάσεις.
Οι μεταρρυθμίσεις στο πολιτικό και οικονομικό πεδίο, στις κοινοτικές Συνθήκες, οφείλουν να είναι πρωτοβουλίες υψηλού επιπέδου που να ανταποκρίνονται στις απαιτήσεις των καιρών, στις ανάγκες των ευρωπαϊκών κοινωνιών, εμβαθύνοντας τον ευρωπαϊκό πυρήνα. Δίνοντας απαντήσεις, ανανεώνοντας την έννοια της δημόσιας συζήτησης για την Ευρώπη.
Οι επτά δεκαετίες της ευρωπαϊκής ενοποίησης δημιούργησαν μια απτή πολιτική πραγματικότητα, χωρίς άλλο παγκόσμιο προηγούμενο: την εθελούσια απόφαση κυρίαρχων εθνικών κρατών, να παραχωρήσουν μέρος της εθνικής τους κυριαρχίας σε ένα δημοκρατικό, υπερεθνικό σύνολο.
Η αναδρομή στο ενοποιητικό εγχείρημα είναι αναγκαία, καθώς εξυπηρετεί την κατανόηση της εξελικτικής του διαδρομής. Διαδρομή η οποία στα ιδρυτικά πολιτικά της κείμενα προσδιόριζε ως καταληκτικό στόχο την πολιτική ενοποίηση, σήμερα όμως θεωρείται ότι έχει επικεντρωθεί στο οικονομικό πλαίσιο.
Η διακήρυξη Σουμάν της 9ης Μαΐου 1950, με αναφορές για μια κοινή ευρωπαϊκή πορεία, την οριοθετούσε σαν το πρώτο βήμα για μια Ευρωπαϊκή Ομοσπονδία. Πέντε μόλις χρόνια μετά το τέλος του καταστροφικού πολέμου, η ανάγκη για μια διαρκή ειρήνη, οδήγησε τα έξι ιδρυτικά κράτη να την υιοθετήσουν, να υπογράψουν το 1951 την δημιουργία της Ευρωπαϊκής Κοινότητας Άνθρακα και Χάλυβα και το 1957 την Συνθήκη για την Ευρωπαϊκή Οικονομική Κοινότητα.
Στις επτά αυτές δεκαετίες δεν εξασφαλίσθηκε μόνον η διαρκής ειρήνη, αλλά και η συνένωση των οικονομικών και κοινωνικών συμφερόντων όλων των Ευρωπαίων. Και ενώ επετεύχθησαν αρκετά, διευρύνσεις έφεραν νέα κράτη-μέλη, το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο έγινε άμεσα εκλεγμένο σώμα, το Σχέδιο Σπινέλι οδήγησε στην Συνθήκη του Μάαστριχτ. Είχαν προηγηθεί η Ενιαία Ευρωπαϊκή Πράξη και η Ενιαία Αγορά, πολιτικές για την Περιφερειακή Πολιτική και την Συνοχή, για την Κοινή Αγροτική Πολιτική, όμως η πολιτική ενοποίηση δεν επετεύχθη, την ίδια στιγμή που η ΟΝΕ έμενε ημιτελής. Οι Ηνωμένες Πολιτείες της Ευρώπης, οι οποίες προσδιορίσθηκαν πολιτικά από τον Βρετανό πρωθυπουργό Ουίνστον Τσώρτσιλ το 1948 στο Συνέδριο της Χάγης με τους αναγκαίους θεσμούς και στόχο την Ευρωπαϊκή Ομοσπονδία, δεν έγιναν ο πυρήνας του σχεδίου οικοδόμησης της Ευρώπης.
Η υπερίσχυση της διακυβερνητικότητας του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου, φρέναρε τις διαθέσεις και προθέσεις για ενίσχυση της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης. Και ενώ οι προσπάθειες Σπινέλι για την ΕΕ από το ιστορικό ψήφισμα του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, οι πολιτικές εμπνεύσεις του Ντελόρ για την Ενιαία Ευρωπαϊκή Αγορά, είχαν ως στόχο την Πολιτική Ένωση.
Η Ευρώπη, παρά το βήμα της Συνθήκης του Μάαστριχτ, δεν επέδειξε βούληση και αποφασιστικότητα για περαιτέρω ολοκλήρωση. Η αναγκαία θεσμική εμβάθυνση δεν ξεκίνησε ως έπρεπε, μαζί με την επίσης αναγκαία διεύρυνση, η Συνταγματοποίηση των Συνθηκών έμεινε κενή πολιτική πράξη, από την στιγμή που κατέληξε άδοξα στα δημοψηφίσματα της Γαλλίας και της Ολλανδίας. Δημοψηφίσματα, αναγκαίο να υπενθυμισθεί, καθορίσθηκαν από την έκφραση της δημαγωγίας και του λαϊκισμού, παραπλανώντας εκλογικά σώματα.
Η κρίση που ενέσκηψε αποτυπώνει την αναγκαιότητα της ευρωπαϊκής συνεργασίας, που οφείλει να είναι διεξοδική και αποτελεσματική, στην κατεύθυνση του ενοποιητικού προσανατολισμού, ανοίγοντας περισσότερο μια παρεμβατική συζήτηση για τον τρόπο λήψης αποφάσεων, πως επηρεάζει την ΕΕ, πως πολλές φορές της στερεί την δυνατότητα να εμφανισθεί με ενιαίο και αποφασιστικό λόγο.
Μια ΕΕ όπου οι εθνικές επιλογές είναι χαρακτηριστικό στοιχείο εν μέσω κρίσης, με τις δημαγωγικές τάσεις να απειλούν την κοινή προσπάθεια, με το αφήγημα για μια δυνατή και αποτελεσματική ΕΕ να θέτει και το ζήτημα της ολοκλήρωσης της ΟΝΕ, οι συζητήσεις και οι αποφάσεις να είναι φεντεραλιστικών κατευθύνσεων, απαιτώντας βαθιές και ριζικές τροποποιήσεις των Συνθηκών, εκχωρώντας αρμοδιότητες από το εθνικό στο υπερεθνικό επίπεδο.
Η ΕΕ χρειάζεται την τόνωση και την ενίσχυση των κοινών πολιτικών, που μπορούν να οδηγήσουν στην μείωση των πολύπλευρων απειλών της κρίσης, προστατεύοντας την κοινωνική συνοχή, την απασχόληση, αλλά και κρίσιμα ευρωπαϊκά κεκτημένα.
Η παρούσα κρίση, τα έντονα υφεσιακά στοιχεία, ακόμα και αυτός ο πρόσκαιρος προστατευτισμός, λειτουργούν με υψηλή επικινδυνότητα για το ενωσιακό περιβάλλον. Τα οφέλη της Κοινοτικής Ενιαίας Αγοράς, η μείωση των συνοριακών ελέγχων και φραγμών, η ελεύθερη διακίνηση κεφαλαίων, υπηρεσιών, εμπορευμάτων, απειλούνται από τα κλειστά σύνορα.
Την ώρα που εθνικοί και τοπικοί προστατευτισμοί συμβάλλουν στην επανεμφάνιση των ιδιαίτερα επικίνδυνων τάσεων ευρωσκεπτικισμού, η στρατηγική της ΕΕ πρέπει να επενδύσει στην ενίσχυση της οικονομικής διακυβέρνησης, τόσο για να οδηγηθούμε γρήγορα στην ανάκαμψη, όσο και για να πορευθούμε με βεβαιότητα και ασφάλεια σε ένα περιβάλλον που χαρακτηρίζεται από αστάθεια. Και σε αυτήν την στρατηγική, η ενίσχυση της κοινοτικής λογικής και πρακτικής, της υπερεθνικότητας, αποτελούν αναγκαία πολιτικά στοιχεία.
** Ο κ. Γιώργος Α. Ζερβάκης, είναι εκπρόσωπος των Ευρωπαίων Φεντεραλιστών Κρήτης. Το άρθρο έχει γραφεί για τον ιστότοπο Cretalive.gr
