Του Γιάννη Γ. Τσερεβελάκη
Ο τίτλος του άρθρου έχει ληφθεί από το ομότιτλο και πολύ γνωστό, τουλάχιστον στους παλαιοτέρους, τραγούδι του Μίκη Θεοδωράκη. Το τραγούδι περιλαμβάνεται στο δίσκο «Τα τραγούδια του αγώνα», που γράφτηκε στα χρόνια της εξορίας, όταν ο Μίκης βρίσκονταν στη Γαλλία, και ηχογραφήθηκε το 1971 στο Λονδίνο στα χρόνια της δικτατορίας. Στην Ελλάδα κυκλοφόρησε το 1973. Το τραγούδι αυτό, με έντονο αντιχουντικό χαρακτήρα, τραγουδήθηκε κρυφά στα χρόνια της χούντας και αργότερα στην περίοδο της Μεταπολίτευσης. Το νόημά του είναι σαφές: ο ποιητής κλείστηκε στη φυλακή ή εξορίστηκε από τους δικτάτορες, επειδή δεν συμμορφώθηκε προς τις υποδείξεις, δηλαδή τους νόμους τις διαταγές τους. Επομένως, στην περίπτωση αυτή η απειθαρχία ήταν αυτή που οδήγησε στον εγκλεισμό στη φυλακή. Για ποια, όμως, απειθαρχία πρόκειται; Σε τι απειθάρχησε ο ποιητής; Ποιος ο σκοπός της απειθαρχίας του; Είναι ευνόητο ότι πρόκειται για μια απειθαρχία απέναντι σε νόμους και «υποδείξεις» που στερούν όχι μόνο από τον ποιητή αλλά και από το σύνολο των πολιτών την ελευθερία τους. Είναι δηλαδή μια απειθαρχία που, κατά κάποιο τρόπο, επιβάλλεται από τη θέληση του προσώπου αλλά και συνόλου να ζήσει σε κλίμα ελευθερίας και δημοκρατίας.
Στο σημείο αυτό έρχεται στο νου μου το αιώνιο σύμβολο που λέγεται Αντιγόνη. Η Αντιγόνη δεν πειθάρχησε στην εντολή του Κρέοντα και έθαψε τον αδελφό της, τον Πολυνείκη, με αποτέλεσμα να καταδικαστεί σε θάνατο και να θανατωθεί. Πώς δικαιολόγησε η ίδια την πράξη της; Κατά την ανάκρισή της από τον Κρέοντα είπε ότι η πράξη της ήταν σύμφωνη με το άγραφο και αιώνιο θεϊκό δίκαιο, που όριζε ότι οι νεκροί πρέπει να θάπτονται, χωρίς διάκριση αν είναι εχθροί ή φίλοι. Η Αντιγόνη επικαλείται κάτι που αφορά όχι απλώς την πόλη της αλλά κάθε άνθρωπο και, ταυτόχρονα, δεν κάνει κακό σε κανένα. Ύστερα από λίγο και ο γιος του Κρέοντα, ο Αίμονας, υποστηρίζοντας την Αντιγόνη, θα πει στον πατέρα του ότι ολόκληρη η πόλη θρηνεί τη θαρραλέα κόρη, που καταδικάστηκε άδικα. Και στην περίπτωση αυτή, εκείνο που τονίζεται είναι το γεγονός ότι το σύνολο των πολιτών είναι με το μέρος της Αντιγόνης, επειδή θεωρούν ότι η πράξη της είναι σύμφωνη με τη λογική και το δίκαιο. Και στις δυο περιπτώσεις προβάλλεται η επιδοκιμασία του συνόλου, το οποίο ωφελείται και παραδειγματίζεται θετικά από τη στάση της Αντιγόνης, μια στάση με καθόλου ιδιοτελή κίνητρα, μια πράξη που τελικά εκφράζει το θέλημα των θεών και επιδοκιμάζεται από όλους τους πολίτες.
Θα μπορούσα να αναφερθώ σε πολλές τέτοιες περιπτώσεις «απειθαρχίας» από την ελληνική ιστορία, που καταλήγουν ακόμα και στο θάνατο των πρωταγωνιστών τους. Αλήθεια, ποιοι είναι οι αληθινοί ήρωες; Μήπως αυτοί που δεν πειθαρχούν από μαγκιά ή για να κάμουν τους έξυπνους ή για να κερδίσουν κάποια δημοσιότητα; Ασφαλώς και όχι. Ήρωες είναι όσοι απειθαρχούν όχι απλώς για την ατομική τους ωφέλεια αλλά και για την ωφέλεια του συνόλου, αλλά και όσοι πειθαρχούν επίσης για το καλό του συνόλου. Ο Α. Παναγούλης αλλά και ο Νικ. Παππάς και οι αξιωματικοί και ναύτες του αντιτορπιλικού ΒΕΛΟΣ, που δεν πειθάρχησαν στη χούντα των συνταγματαρχών, υπήρξαν ήρωες, επειδή ό, τι έπραξαν το έπραξαν με γνώμονα την αποκατάσταση της δημοκρατίας, που αφορούσε τους ίδιους αλλά και όλο τον ελληνικό λαό. Αλλά ήρωες ήταν και ο Λεωνίδας και οι Τριακόσιοι Σπαρτιάτες που έμειναν και πολέμησαν μέχρι θανάτου στις Θερμοπύλες, «τοῖς κείνων ρήμασι πειθόμενοι», «ποτέ από το χρέος μη κινούντες», όπως λέει ο Κ.Π. Καβάφης στις «Θερμοπύλες» του. Δεν υπήρξαν ήρωες απλώς επειδή σκοτώθηκαν, αλλά προπάντων επειδή πειθάρχησαν στις εντολές της πολιτείας τους.
Αν έγραψα όλα τα παραπάνω είναι για να πω ότι και σήμερα, στις δύσκολες μέρες που περνάμε, υπάρχουν κάποιοι που, αδιαφορώντας και περιφρονώντας τις εντολές και τις υποδείξεις της κυβέρνησης και της επιστήμης, δεν συμμορφώνονται σ’ αυτές. Αναφέρομαι στους πολίτες εκείνους που, είτε επικαλούμενοι διάφορες καθόλου σοβαρές αιτίες είτε πουλώντας μαγκιά και τσαμπουκά, προσπαθούν, με τη δικαιολογία ότι στερούνται την ελευθερία τους, να «κάμουν το δικό τους», να μη μείνουν δηλαδή στα σπίτια τους. Πρόκειται για ανθρώπους που θέτουν το εγώ και την ατομική τους επιθυμία πάνω από τις ανάγκες του συνόλου, που δεν διστάζουν να θυσιάσουν την υγεία των συνανθρώπων τους στο βωμό της ατομικής τους ικανοποίησης, που θεωρούν πως έχουν μόνο δικαιώματα και καθόλου υποχρεώσεις. Μάλιστα, στην περίπτωσή τους η πράξη τους έχει διπλό αρνητικό αποτέλεσμα, επειδή μαζί με την υγεία των συνανθρώπων τους θέτουν σε κίνδυνο και τη δική τους υγεία. Αυτό, όπως δείξαμε, δεν συνιστά ηρωισμό. Συνιστά παραλογισμό, συνιστά παντελή έλλειψη υπευθυνότητας, δηλαδή σεβασμού στο πρόσωπο του άλλου.
Στο σημείο αυτό θυμήθηκα το βιβλίο του Ιταλού καθηγητή Κάρλο Τσιπόλα με τον τίτλο «Οι πέντε νόμοι της ανθρώπινης ηλιθιότητας», όπου ο συγγραφέας ορίζει τον ηλίθιο ως εξής: «ηλίθιος είναι όποιος προκαλεί ζημιά σε άλλον άνθρωπο ή σε ομάδα ανθρώπων χωρίς να ωφεληθεί τίποτε ή παρ’ ότι ζημιώνεται ο ίδιος.» Τιμώ και σέβομαι όλους τους ανθρώπους ως πλάσματα και εικόνες του Θεού, αλλά δεν σας φαίνεται ότι «οι μη συμμορφούμενοι προς τις υποδείξεις της υπεύθυνης κυβέρνησης και των επιστημόνων ανήκουν σ’ αυτή την κατηγορία; Να πούμε, βέβαια, ότι η βλακεία δεν σχετίζεται με το μορφωτικό ή το κοινωνικό επίπεδο των ανθρώπων. Το ποσοστό των ηλιθίων, σύμφωνα με το ίδιο καθηγητή, είναι το ίδιο σε κάθε κοινωνική ομάδα, όπως και σε κάθε μορφωτικό επίπεδο. Γιατί πράγματι είναι βλακώδες, τη στιγμή που βγαίνουν και σου μιλάνε για την επικινδυνότητα του κορωνοϊού και για την αναγκαιότητα των μέτρων τόσο ο πρωθυπουργός, όσο και καθηγητές λοιμωξιολόγοι του επιπέδου του κ. Σ. Τσιόδρα, γιατροί και νοσηλευτές που εργάζονται νυχθημερόν στα νοσοκομεία, φίλοι σου γιατροί, βιολόγοι, φαρμακοποιοί, φίλοι ή γνωστοί σου, άνθρωποι που τυχόν έχουν αρρωστήσει, τη στιγμή που βλέπεις τις χιλιάδες των θυμάτων σε άλλες χώρες, εσύ να στρουθοκαμηλίζεις ή να συμπεριφέρεσαι σαν «εξυπνάκιας» και να τους γράφεις όλους και όλα στα παλαιότερα των υποδημάτων σου.
Θα κλείσω με μια φράση από το βιβλίο με τον τίτλο «Όταν ο χότζας συνάντησε τον Αϊνστάιν» του Λαυτέρη Ζούρου, ομότιμου καθηγητή Βιολογίας του Πανεπιστημίου Κρήτης: «Προσωπικά, έχω προ πολλού καταλήξει στο συμπέρασμα ότι ο πιο εύκολος και αξιόπιστος τρόπος να μετρήσω την αξία του διπλανού μου, είναι ο βαθμός και η ετοιμότητα με την οποία αναγνωρίζει τις υποχρεώσεις του και αναλαμβάνει τις ευθύνες του. Όλες οι άλλες αρετές ακολουθούν ως παρεπόμενα.» (σ. 74).
