Του ΚΩΣΤΗ Ε. ΜΑΥΡΙΚΑΚΗ (*)
Έχει περάσει ήδη μια πενταετία από την τραγωδία της Μικρασιατικής Καταστροφής και ο Ελληνισμός ακόμη μετρά τις πληγές του. Στην Αθήνα ψηφίζεται για πρώτη φορά από την Εθνοσυνέλευση το νέο Σύνταγμα με βασικές πτυχές του, την καθιέρωση της αβασίλευτης Δημοκρατίας, τη δημιουργία του θεσμού του Προέδρου, την ίδρυση της Γερουσίας και την εξασφάλιση του κοινοβουλευτικού συστήματος. Έχουν προηγηθεί οι εκλογές του Νοεμβρίου του 1926, στις οποίες κανένα κόμμα δεν εξασφάλισε πλειοψηφία εδρών στην εθνοσυνέλευση, και έτσι σχηματίστηκε οικουμενική κυβέρνηση.
Ήδη το κολαστήριο της Σπιναλόγκας λειτουργούσε για πάνω από μια εικοσαετία. Η διπλή γλώσσα της κυβέρνησης όσον αφορούσε τη λειτουργία του, με την απόκρυψη της πραγματικής οικτρής εικόνας του από τους Ευρωπαίους, στους οποίους την παρουσίαζε ιδανική και ωραιοποιημένη, ήταν καθημερινό φαινόμενο. Δεκάδες όμως δημοσιεύματα στις Αθηναϊκές εφημερίδες αποκάλυπταν την όλη αλήθεια που σιγά σιγά έφτανε στα αυτιά τους.
Έτσι τον Σεπτέμβριο του 1927, μετά την παρότρυνση του Georges Blanc, διευθυντή του Ινστιτούτου Παστέρ στην Αθήνα και του Σητειακού γιατρού και βουλευτή Μιχαήλ Καταπότη, μεγάλου υπερασπιστή των λεπρών, θα προσκαλέσουν τον Charles Nicolle, ήδη διάσημο γιατρό και Διευθυντή του Ινστιτούτου Παστέρ της Τύνιδας να επισκεφτεί τη Σπιναλόγκα. Ο Charles Nicolle συμπτωματικά, θα τιμηθεί με το βραβείο Νόμπελ Ιατρικής το επόμενο έτος για τις εργασίες και έρευνές του πάνω στον τύφο.
Ο Nicolle ανταποκρίνεται στην πρόσκληση και φτάνει στην Ελλάδα συνοδευόμενος από το Γάλλο συγγραφέα και φίλο του Georges Duhamel μαζί με το γιο του Pierre Duhamel, ο οποίος είχε στην κατοχή του μια μικρή κάμερα τύπου Pathe Baby με την οποία κατέγραψε την ιστορική επίσκεψη. Έτσι στις 4 Σεπτεμβρίου 1927, ο γιατρός Charles Nicolle φτάνει στη Σπιναλόγκα.
Την παλιά μπομπίνα του φίλμ αλλοιωμένη και μισοκατεστραμένη από την υγρασία, βρήκαν και διέσωσαν με ειδική επεξεργασία το 2000 στο γκαράζ της οικογένειας Georges Blanc, ένας ακάματος ερευνητής και φιλέλληνας, ο Γαλλοελβετός Αρχιτέκτονας και Εθνολόγος κ. Maurice Born μαζί με τον κ. J. Demellie διευθυντή του Ινστιτούτου Παστέρ στο Παρίσι. Η αποτύπωση της επίσκεψης στην Ελλάδα είναι περίπου διάρκειας οκτώ λεπτών, αλλά από την επίσκεψη στο λεπροκομείο αποτυπώνονται περίπου δύο λεπτά.
Στην αρχή του φιλμ φαίνεται να περπατούν στην παραλία του Ναυπλίου ο Ch. Nicolle και ο G. Duhamel, ενώ επάνω στη νησίδα μέσα στο άτακτο πλήθος των λεπρών που μαζεύτηκε για να δει τους υψηλούς επισκέπτες, διακρίνονται να συνοδεύουν το μεγάλο γιατρό και το συγγραφέα, ο βοηθός του G. Blanc και μικροβιολόγος στο Ινστιτούτο Παστέρ της Αθήνας Κώστας Καμινόπετρος, οι ντόπιοι γιατροί Ι. Καπετανάκης και Ε. Μαυρικίδης, ο νομίατρος Ε. Περάκης, ο Σητειακός βουλευτής και γιατρός Μιχ. Καταπότης καθώς και ο Νομάρχης Λασιθίου Α. Πρωτοπαπαδάκης.
Ο δημοσιογράφος της εφημερίδας «Παρατηρητής» Ν. Δικταίος, αναφερόμενος στην επίσκεψη του διάσημου και μετέπειτα νομπελίστα γιατρού Charles Nicolle στο λεπροκομείο της Σπιναλόγκας, γράφει:
«Σ’ ένα ξερότοπο του κόλπου Μεραμπέλλου έχουν πεταχτεί σαν σωρός σκουπιδιών μερικοί απόκληροι της τύχης που αυτοί έχουν μέσα τους ζωή και ψυχή, αλλά μια σκληρά μοίρα τους έκαμε να μένουν απομονωμένοι από τον λοιπόν κόσμον από μια αναθεματισμένη αρρώστια που δεν είναι φταίξιμο δικό τους αλλά της φύσεως. Αλλά ποιος άραγε να ενδιαφερθεί για την κατάστασή τους που μόνον η λέξη φρίκη μπορεί να την χαρακτηρίσει;
Κι όμως εκείνοι που πρέπει, δεν ρίχνουνε ένα βλέμμα στοργής στις τρώγλες της Σπιναλόγκας. Ευτυχώς υπάρχουν ακόμα έστω και μερικοί ξένοι που αφήνουνε τη δουλειά τους, την ησυχία τους και απασχολούνται ώρες και μέρες ολόκληρες με τη μελέτη της επαράτου αυτής αρρώστιας, για να μπορέσουν να βρούνε ένα μέσον σωτηρίας για τα δυστυχή αυτά πλάσματα.
Έτσι προ καιρού δεχτήκαμε την επίσκεψη ενός σοφού Γάλλου, ενός πραγματικά αλτρουϊστού και θερμού θεράποντος της επιστήμης, του καθηγητού Νικόλ του Ινστιτούτου Τύνιδος, που το όνομά του αποτελεί ένα κόσμημα για την Γαλλική Επιστήμη. Ήλθε, έκαμε ήσυχα – ήσυχα χωρίς θόρυβο την επιστημονική του έρευνα που πάντα ασφαλώς κάτι θα ωφελήσει και έφυγε με την υπόσχεσιν που πάντα κρατιέται από τέτοιους ανθρώπους ότι δεν θα παύσει ποτέ να ενδιαφέρεται για τα δυστυχισμένα αυτά πλάσματα. Κοντά σ’ αυτήν θα ‘τανε μια σοβαρά μας παράλειψις αν δεν εκάναμε μνεία και για το όνομα του Νομαρχούντος Λασηθίου κ. Α. Πρωτοπαπαδάκη που εξεδήλωσε το ενδιαφέρον του τόσο για να δεχτεί καλά το μεγάλο μας επισκέπτη όσο και για να τον παρακαλέσει να έλθη αρωγός με τα επιστημονικά του μέσα στις δοκιμαζόμενες υπάρξεις. Για τον κ. Πρωτοπαπαδάκην είναι τίτλος τιμής μια αυτόγραφος επιστολή του κ. Νικόλ που έλαβε τώρα και την παραθέτομε μεταφρασμένη και φανταζόμεθα ότι δεν θα σταματήσουν έως εδώ αι ενέργειαι του για την γενική καλλιτέρευσι της καταστάσεως των δύστυχων της Σπιναλόγκας».
Περίπου ένα χρόνο αργότερα και μετά που έλαβε τις φωτογραφίες που του έστειλε ο Μιχ. Καταπότης από την Κρήτη, ο Ch. Nicolle με ένα συνταρακτικό ολοσέλιδο άρθρο του στην ημερήσια εφημερίδα του Παρισιού “L’ Illustration” με τίτλο «Σπιναλόγκα το νησί των λεπρών» (φύλλο της 24.11.1928, την ίδια μέρα που η εφημερίδα ανακοινώνει την βράβευσή του με το Νόμπελ Ιατρικής για το 1928), περιγράφει με σπαραχτικές λεπτομέρειες την επίσκεψή του στο νησί γράφοντας μεταξύ άλλων ότι «αυτό το μέρος δεν έχει χώματα παρά μόνο πέτρες, και οι άνθρωποι εδώ δεν έχουν φίλους ανθρώπους παρά μονάχα γάτες και ποντίκια» και κλείνει αναφέροντας ότι «ελπίζει να τελειώσει, να εξαφανιστεί γρήγορα αυτή η φρίκη που θυμίζει βάρβαρους καιρούς και η καταγάλανη θάλασσα που πριν ανήκε στα πανέμορφα ελληνικά καΐκια να καθαρίσει από αυτό το άγος». Ο Ch. Nicolle μαζί με τον G. Blanc διατήρησαν την επαφή τους με το βουλευτή και γιατρό Μιχ. Καταπότη και το Νομάρχη Πρωτοπαπαδάκη και μάλιστα επεξεργάστηκαν ολοκληρωμένο σχέδιο με χρονοδιάγραμμα για τις σκέψεις που είχαν για τη Σπιναλόγκα, το οποίο και παρέδωσαν στο Βενιζέλο.
To φίλμ είναι διαθέσιμο στο δικτυακό τόπο των εκδόσεων ANACHARSIS. Τα πνευματικά δικαιώματά του, ανήκουν στα Ιστορικά Αρχεία του Ινστιτούτου Παστέρ στο Παρίσι (Institut Pasteur Paris) και στη Συλλογή Georges Blanc.
ΠΗΓΕΣ:
«Vies et morts d’un Crétois lépreux» (Ζωές και θάνατοι ενός κρητικού λεπρού), Maurice Born, Εκδόσεις “ANACHARSIS”, Paris 2015.
Αρχείο Maurice Born
Δικτυακός τόπος εκδόσεων ANACHARSIS: http://www.editions-anacharsis...
«Σπιναλόγκα Μακρύ Αγκάθι» Λένα Ψηλομανουσάκη - Πιλατάκη, Ηράκλειο 2010.
(*) Ο κ. Κωστής Ε. Μαυρικάκης είναι Πολιτικός Μηχανικός ΕΜΠ.
