Του Νίκου Καραταράκη
Η Παγκόσμια Ημέρα Μετεωρολογίας (ΠΗΜ) γιορτάζεται κάθε χρόνο στις 23 Μαρτίου και τιμάται έτσι η έναρξη ισχύος της Σύμβασης για την ίδρυση του Παγκόσμιου Μετεωρολογικού Οργανισμού (ΠΜΟ) στις 23 Μαρτίου 1950. Γίνεται αναφορά στη μεγάλη προσφορά των Μετεωρολογικών και Υδρολογικών Υπηρεσιών των Κρατών Μελών του ΠΜΟ για τη μείωση των κινδύνων από καταστροφικά φαινόμενα για την ασφάλεια και την ευημερία του κοινωνικού συνόλου. Τα θέματα που επιλέγονται κάθε φορά για τον εορτασμό της Παγκόσμιας Ημέρας Μετεωρολογίας έχουν σχέση με τα ευρύτερα αντικείμενα του καιρού, του κλίματος και του νερού.
Δυστυχώς φέτος λόγω του Covid-19, δεν πραγματοποιούνται εκδηλώσεις με κοινό και φυσική παρουσία σε όλο τον πλανήτη, ούτε βέβαια και στην Ελλάδα.
Φέτος γιορτάζουμε την ΠΗΜ 2021 με θέμα: ‘’Ο ωκεανός, το κλίμα και ο καιρός μας’’. Πως δηλαδή ο ωκεανός επηρεάζει το κλίμα και τον καιρό του πλανήτη μας, μαζί με την αλληλεπίδραση της ατμόσφαιρας με τη γη.
Πράγματι, έχουμε συνηθίσει όταν μιλάμε για τον καιρό και το κλίμα, οι κυρίαρχες αναφορές μας να είναι για τη γη και την ατμόσφαιρα, ΄΄ξεχνώντας’’ την μεγάλη παρουσία και επιρροή των ωκεανών. Χάνουμε έτσι τη μεγάλη εικόνα της διαμόρφωσης του παγκόσμιου καιρού και του κλίματος. Δεν είναι άλλωστε τυχαίο που στη σύγχρονη πρόγνωση του καιρού με αριθμητικά μοντέλα, μιλάμε για Συνδυασμένα Μοντέλα Ατμόσφαιρας – Ωκεανού (Coupled Atmosphere – Ocean Models).
Οι ωκεανοί καταλαμβάνουν το 70% της επιφάνειας της γης και διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο στην παγκόσμια οικονομία, αφού μέσω αυτών διακινείται πάνω από το 90% του παγκόσμιου εμπορίου και συντηρείται το 40% της ανθρωπότητας που ζει σε απόσταση έως 100 χιλιόμετρα από τις ακτές.
Οι ωκεανοί δεσμεύουν πάνω από το 90% της επιπλέον θερμότητας που παγιδεύεται στη Γη από τις εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου που προέρχονται από τις ανθρωπογενείς δραστηριότητες - μόνο το 2,3% θερμαίνει την ατμόσφαιρα, ενώ το υπόλοιπο λιώνει το χιόνι και τον πάγο και ζεσταίνει τη γη.
Ο ωκεανός θερμαίνεται και ψύχεται πιο αργά από την ατμόσφαιρα, συνεπώς ο καιρός στις παράκτιες περιοχές έχει την τάση να είναι πιο ήπιος από τις ηπειρωτικές περιοχές, με λιγότερα ακραία ζεστά και ψυχρά καιρικά γεγονότα. Από την άλλη, η εξάτμιση από τον ωκεανό, ειδικά στις τροπικές περιοχές, συμβάλει στο σχηματισμό των περισσότερων νεφών βροχής, διαμορφώνοντας έτσι τις περιοχές των υγρών και ξηρών ζωνών στην ξηρά. Εν τω μεταξύ, οι πολύ μεγάλες ποσότητες ενέργειας που ‘’αποθηκεύονται’’ στον ωκεανό, προκαλεί τις πιο ακραίες και καταστροφικές καταιγίδες στον πλανήτη και τους γνωστούς κυκλώνες (τροπικοί και έξω-τροπικοί).
Η κλιματική αλλαγή με την υπερθέρμανση του πλανήτη μας, που συντελείται ιδιαίτερα τις τελευταίες δεκαετίες του 20ου αιώνα και συνεχίζεται και τις δύο δεκαετίες του 21ου αιώνα, έχει συμβάλει και στην άνοδο της μέσης στάθμης της θάλασσας με κινδύνους πλημμυρών στις παράκτιες ζώνες και απειλή για τους υπόγειους υδροφορείς που βρίσκονται κοντά. Η υπερθέρμανση επίσης προκαλεί το λιώσιμο των πάγων στις πολικές περιοχές με τις γνωστές συνέπειες.
Η παρατήρηση των ωκεανών αποτελεί μια πολύ σημαντική παράμετρο στην προσπάθεια κατανόησης των αλλαγών που συμβαίνουν με το παγκόσμιο κλίμα, αλλά και ως εργαλείο καλύτερων αρχικών συνθηκών στα αριθμητικά μοντέλα πρόγνωσης του καιρού και πρόβλεψης του κλίματος. Ο ΠΜΟ υποστηρίζει το Παγκόσμιο Σύστημα Παρακολούθησης Ωκεανών / Global Ocean Observing System - GOOS, σε συνεργασία και συ-χρηματοδότηση με σχετικούς οργανισμούς των Ηνωμένων Εθνών. Το σύστημα αυτό παρατήρησης στους ωκεανούς συμπεριλαμβάνει δίκτυο σημαντήρων, πλοίων και άλλων παρατηρήσεων.
Για το θέμα της παρατήρησης των ωκεανών ο Γενικός Γραμματέας του Παγκόσμιου Μετεωρολογικού Οργανισμού Prof. Petteri Taalas στο μήνυμα του αναφέρει: ‘’Τα μεγάλα κενά στα δεδομένα πάνω από τον ωκεανό περιορίζουν την ικανότητά μας να προβλέπουμε με ακρίβεια τον καιρό σε εκτεταμένες χρονικές κλίμακες και, κυρίως, σε υπο-εποχιακό έως εποχιακό επίπεδο’’.
Οι ανάγκες για έρευνα και συνεχή μελέτη των ωκεανών και της επίδρασης τους πάνω στον καιρό και το κλίμα εξυπηρετούνται και μέσω του Παγκόσμιου Προγράμματος Έρευνας για το Κλίμα (World Climate Research Programme - WCRP) του Παγκόσμιου Μετεωρολογικού Οργανισμού. Το Παγκόσμιο Σύστημα Παρακολούθησης Ωκεανών (Global Ocean Observing System – GOOS) που προαναφέρθηκε και το WCRP συνεργάζονται και με το Παγκόσμιο Σύστημα Παρακολούθησης Κλίματος - Global Climate Observing System / GCOS, διερευνώντας έτσι την αλυσίδα: ωκεανός, ατμόσφαιρα, γη και την επιρροή της στον καιρό και το κλίμα του πλανήτη μας και την κλιματική αλλαγή.
Οι κίνδυνοι από τα ακραία καιρικά και άλλα φαινόμενα που βιώνουμε στο πλαίσιο της κλιματικής αλλαγής, απαιτούν μεταξύ άλλων ολοένα και περισσότερο συστήματα έγκαιρης προειδοποίησης πολλαπλών κινδύνων και υπηρεσίες πρόβλεψης που βασίζονται και επικεντρώνονται στις επιπτώσεις, για την ελαχιστοποίηση του κινδύνου των καταστροφών που προκαλούνται. Η πρόοδος στους τομείς αυτούς συμβάλει και στους στόχους της Βιώσιμης Ανάπτυξης (Sustainable Development Goals – SDGs) των Ηνωμένων Εθνών.
Το θέμα του φετινού εορτασμού της Παγκόσμιας Ημέρας Μετεωρολογίας συμπίπτει και με την έναρξη της δεκαετίας των Ηνωμένων Εθνών για την επιστήμη των ωκεανών για την αειφόρο ανάπτυξη (2021-2030). Στόχος είναι τη δεκαετία αυτή να υπάρξει σημαντική πρόοδος στην επιστήμη των ωκεανών, με καινοτόμες και μετασχηματιστικές ιδέες, ώστε να προωθηθεί η αειφόρα ανάπτυξη και η προστασία του περιβάλλοντος.
Ο ΠΜΟ, ως ειδική υπηρεσία των Ηνωμένων Εθνών για το κλίμα, τον καιρό και το νερό, ενδιαφέρεται πολύ για την κατανόηση και τη διερεύνηση της σχέσης μεταξύ ωκεανού, κλίματος και καιρού. Ως αποτέλεσμα, θα κατανοήσουμε καλύτερα τον κόσμο στον οποίο ζούμε και τις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής. ‘Έτσι θα αποκτήσουν και τα Μέλη μεγαλύτερες και καλύτερες δυνατότητες για να διαχειρίζονται και να μειώνουν τους κινδύνους καταστροφών, ενισχύοντας την ανθεκτικότητα υποδομών και συστημάτων, με τελικό στόχο της ασφάλεια των ζωών και περιουσιών και τη βιώσιμη κοινωνικο-οικονομική ανάπτυξη.
* Ο Νίκος Καραταράκης είναι DIC, MSc, MBA
Mετεωρολόγος – Περιβαλλοντολόγος
