ΚΡΗΤΗ
Ο καφενές του Καγιαμπή: «Τέλος εποχής» για ένα πολιτισμικό φαινόμενο του Ηρακλείου
Λίγες μέρες πριν από το λουκέτο ο Δημήτρης Καγιαμπάκης μιλά στο Cretalive για το αρχείο του καφενέ του που πρέπει να διασωθεί, το ΚΑΦΕ ΘΕΑΤΡΟ, το ΦΛΟΥ, τις 1.600 φωτογραφίες και τη συλλογή με τις χιλιάδες λαδόκολλες
Της Ελίνας Φαρσάρη
Ο «Καφενές του Καγιαμπή» δεν είναι απλά ένα παραδοσιακό καφενείο στα στενοσόκακα του Μεγάλου Κάστρου. Είναι, χωρίς υπερβολή, ένα πολιτισμικό φαινόμενο. Μια ιδιότυπη γκαλερί, μια έκθεση ζωντανής μνήμης, ένα κύτταρο ιστορίας και πολιτισμού, τόσο ιδιαίτερο και ξεχωριστό μέσα στην απλότητά του. Τις τελευταίες μέρες ο «Καφενές του Καγιαμπή» έχει γίνει το αντικείμενο συζήτησης στην πόλη. Είναι γνωστό ότι τερματίζεται η λειτουργία του στο τέλος του μήνα, γιατί οι δύο φιλόξενες αίθουσες του θα κλείσουν οριστικά προκειμένου στο τετράγωνο όπου στεγάζεται στην οδό Μονοφατσίου να ανεγερθεί ένα νέο ξενοδοχείο. «Θα είμαστε ανοιχτά μέχρι τις 27 του Φλεβάρη», μας λέει ο ίδιος ο Καγιαμπής και προσθέτει με ένα σπάσιμο στη φωνή «γιατί στις 28 θα κλαίμε!»
Η συνάντησή μας γίνεται σε ατμόσφαιρα «βαριά» γεμάτη νοσταλγία, εξομολογήσεις και θύμησες. Είναι Κυριακή κι ο καφενές είναι κλειστός. Εξάλλου όπως αναγράφει και η πινακίδα στην εξώπορτα «Κάθε Κυριακή θα΄μαστε κλειστά γιατί ο Έρωτας της Κυριακής στο πάθος σεργιανάει».
Παρ’ όλα αυτά ο κόσμος εξακολουθεί να περνά για ένα «γεια», ένα εγκάρδιο σφίξιμο του χεριού ή για να ζητήσει πληροφορίες. «Από τότε που έγινε γνωστό ότι θα κλείσουμε» λέει στο Cretalive ο Δημήτρης Καγιαμπάκης, η ψυχή του καφενέ, ο Μήτσος ή ο Καγιαμπής – όπως τον λένε όλοι - «γίνεται χαμός κάθε μέρα. Δεν τους προλαβαίνουμε πια! Έχει περάσει όλο το Ηράκλειο για να ζήσει την εμπειρία του καφενέ για τελευταία φορά».
Και πράγματι, ο «Καφενές του Καγιαμπή» είναι εμπειρία. Ο θαμώνας, γιατί όπως λέει κι ο Καγιαμπής «άλλο θαμώνας κι άλλο πελάτης. Ο θαμώνας συμπάσχει μαζί σου και βιώνει το βίωμα σου», εκτός από το διάσημο σφουγκάτο του Μήτσου, το κρασί ή τη μπύρα του θα μπορούσε να απολαύσει και την πιο λαϊκή, αγνή κι ανόθευτη, μη στιλιζαρισμένη περφόρμανς που θα μπορούσε ποτέ να φανταστεί. Όταν κλείσουν τα φώτα, ο μη μυημένος πελάτης που δεν έχει γίνει ακόμη θαμώνας, θα αιφνιδιαστεί. Ο Μήτσος με τον φακό του θα ρίχνει φωτεινές δεσμίδες μνήμης πάνω σε μία από τις 1.600 καδραρισμένες φωτογραφίες, αφίσες, προγράμματα, σημειώματα και ό,τι άλλο μπορεί να γραφτεί ή να τυπωθεί σε χαρτί και θα λέει την ιστορία τους, με τον δικό του ιδιαίτερο τρόπο. Όλο αυτό το υλικό είναι αναρτημένο και στις δύο αίθουσες του καφενέ, σε κάθε τοίχο, απ’ άκρη σ’ άκρη. Και όπως μας λέει ο Καγιαμπής, υπάρχουν ακόμη άλλες 400 φωτογραφίες που δεν πρόφθασαν να αξιοποιηθούν και να πάρουν τη θέση τους στη «γκαλερί» ιστορίας, μνήμης και πολιτισμού του καφενέ.
Το ζητούμενο τώρα, καθώς το τέλος πλησιάζει, είναι τι θα απογίνει όλο αυτό το υλικό. Φωτογραφίες, κάποιες από τις οποίες αληθινά ιστορικά ντοκουμέντα, το αρχείο του σκηνοθέτη Γιώργου Αντωνάκη, αφίσες και καλλιτεχνικά προγράμματα από ένα πλήθος εκδηλώσεων, βιβλία, δίσκοι βινυλίου, μικροαντικείμενα, ένα μικρό χάος στοιβαγμένο σε ελάχιστα τετραγωνικά, ένα πολύτιμο υλικό που «ανήκει στον κόσμο, όχι σε μένα, γιατί από τον κόσμο προέρχεται» όπως λέει χαρακτηριστικά ο Δημήτρης Καγιαμπάκης.
Ανάμεσα στο άγχος να εξυπηρετήσει όλους εκείνους που τις μέρες τούτες κατακλύζουν τον καφενέ, την αγωνία να συσκευάσει και να διαφυλάξει το ανεξάντλητο αρχείο του μέχρι να βρεθεί το νέο του «σπίτι», τη συγκίνηση που έχει εγκατασταθεί στο βλέμμα του, ο Καγιαμπής με ευγενική προθυμία αφέθηκε να εξομολογηθεί στο Cretalive, «στιγμιότυπα» της ζωής του. Ο Δημήτρης Καγιαμπάκης, ο καφετζής που σε καλωσορίζει με αυθεντικότητα και αυθόρμητη τρυφεράδα, είτε είσαι θαμώνας είτε είσαι πελάτης στον φιλόξενο καφενέ του συνέδεσε τη ζωή του με εποχές που είχαν ειδικό βάρος για το Ηράκλειο. Τυχεροί όσοι το βιώσαμε! Γιατί η πορεία του Καγιαμπή είναι άμεσα συνδεδεμένη με το εμβληματικό, ανεπανάληπτο «ΚΑΦΕ ΘΕΑΤΡΟ» του Γιώργου Αντωνάκη, αλλά και το «ΦΛΟΥ» το αξέχαστο μπαράκι της πλατείας Δασκαλογιάννη όπου τη δεκαετία του ‘90 η κοσμοσυρροή ήταν η καθημερινότητα.
Το πρωί οικοδομή, το βράδυ στο νυχτερινό
Στην αυγή της δεκαετίας του ‘70 ο Δημήτρης Καγιαμπάκης έρχεται από το χωριό του, το Αβδού, στο Ηράκλειο. Το πρωί δουλεύει στις οικοδομές, το βράδυ πηγαίνει στο νυχτερινό Γυμνάσιο. Είναι η εποχή που η χούντα πνέει τα λοίσθια. Στην οικοδομή ο Μήτσος συναναστρέφεται άτομα με ταξική συνείδηση και συνδέεται με τον Γιώργο Μεσσαριτάκη που διετέλεσε αργότερα πρόεδρος στο Συνδικάτο Οικοδόμων Ηρακλείου, τον Κωστή Δρύμη και τον Γιώργο Καραντεμίρη. «Είμασταν μια ομάδα, μια παρέα παιδιών που ανοίγονταν μεταξύ τους» λέει «και είχαμε δημιουργήσει μια υποτυπώδη εντελώς άτυπη οργάνωση με ημιπαράνομες κρυφές συναντήσεις». Οι επαφές αυτές και οι ιστορίες για τον συγχωριανό του κομμουνιστή δάσκαλο Νίκο Βασιλάκη, αποτέλεσαν τη μαγιά για την ιδεολογική του τοποθέτηση. «Πάντα, από παιδί, με συγκινούσε η αγάπη για το δίκιο», τονίζει. Με την πτώση της χούντας και την τραγωδία της Κύπρου ο Καγιαμπής οργανώνεται στην ΚΝΕ στα τέλη του 1974 και εν συνεχεία στο ΚΚΕ, μέλος του οποίου παραμένει μέχρι και σήμερα. Εξάλλου, το αποτύπωμα της πολιτικής του τοποθέτησης είναι διάχυτο παντού στους χώρους του καφενέ.
Την ίδια περίοδο, μετά το νυχτερινό και πριν την οικοδομή, δουλεύει και στο ρακάδικο του Δημήτρη Τυλλιάνη πίσω από τον κινηματογράφο «Απόλλωνα». Η εμπειρία αυτή αποδείχθηκε καθοριστική για τη μετέπειτα πορεία του, καθώς ο Δημήτρης Καγιαμπάκης αντιλήφθηκε ότι η εστίαση ήταν ένας εργασιακός κλάδος που του άρεσε «λόγω της επικοινωνίας με τον κόσμο» όπως διευκρινίζει. «Εκεί» διηγείται «γνώρισα σπουδαίους ανθρώπους. Φοιτητές με πολιτική συνείδηση που τραγουδούσαν Μίκη, Μαρκόπουλο και Χατζιδάκι. Μέχρι και τον ρεμπέτη τον Τσαουσάκη γνώρισα εκεί. Ωραίος άνθρωπος, αληθινός μάγκας. Εμφανιζόταν στη “Στάμνα” του Λυγερού με την κομπανία του και πέρασε και από το ρακάδικο».
Η αγάπη του για την εστίαση τον ακολούθησε και κατά τη διάρκεια της στρατιωτικής του θητείας. Υπηρέτησε για 30 μήνες στην αεροπορία και εργάστηκε με δική του επιλογή στην κουζίνα της Λέσχης Αξιωματικών στα Χανιά. «Εκεί ήταν που έμαθα πολλά πράγματα» λέει ακόμη τονίζοντας ότι από τη στιγμή εκείνη και μετά ο επισιτισμός έμελλε να γίνει η δραστηριότητα που θα τον κέρδιζε. Το 1979, έχοντας ολοκληρώσει τις υποχρεώσεις του εργάζεται στο εστιατόριο του ξενοδοχείο «Ακρόπολις» στη Χερσόνησο και το 1980 σε αντίστοιχο πόστο στο ξενοδοχείο «Κέρνος» του Μαντωνανάκη. Το 1983 αναλαμβάνει χρέη σερβιτόρου στο «Lyttos Beach». Κι ενώ συνεχίζεται η πορεία του ως ξενοδοχοϋπάλληλος πλέον στη διάρκεια των σεζόν, τους χειμώνες από το 1982 μέχρι και το τέλος του, μπαίνει στη ζωή του το «ΚΑΦΕ ΘΕΑΤΡΟ» του Γιώργου Αντωνάκη.
«Στο ΚΑΦΕ ΘΕΑΤΡΟ διαμορφώνονταν συνειδήσεις»
Ο Καγιαμπής δεν είναι ο μόνος που παρασύρεται από το φαινόμενο του «ΚΑΦΕ ΘΕΑΤΡΟΥ», εκεί όπου «διαμορφώνονταν συνειδήσεις» όπως λέει σήμερα αναπολώντας το παρελθόν. Ο πρωτοποριακός πολιτισμικός πολυχώρος που είχε εμπνευστεί και υλοποιήσει ο θεατράνθρωπος και μετέπειτα Καλλιτεχνικός Διευθυντής του Δήμου Ηρακλείου, Γιώργος Αντωνάκης είναι ο καθημερινός προορισμός για το κοινό του Ηρακλείου που διψά για ποιοτικό θέατρο τη δεκαετία του ‘80, για καλή μουσική, για παρουσιάσεις, για πολιτισμικές δράσεις. Εξάλλου, είναι γνωστό ότι η πολιτισμική φυσιογνωμία του Μεγάλου Κάστρου το ‘80 είχε φτάσει σε αξιομνημόνευτα επίπεδα. Το «ΚΑΦΕ ΘΕΑΤΡΟ» συγκέντρωνε τη διανόηση της πόλης, τον καλλιτεχνικό κόσμο αλλά επίσης μαθητές, φοιτητές και απλούς θαμώνες που έβρισκαν τόπο έκφρασης μακριά από ελιτισμούς.
Το αρχειακό υλικό του Γιώργου Αντωνάκη από την περίοδο του «ΚΑΦΕ ΘΕΑΤΡΟΥ», μια ζώσα ιστορία του σπάνιου πολιτισμικού φαινομένου της πόλης αυτής, βρήκε τη θέση του στον τοίχο του «Καφενέ» και κοσμεί το ¼ της δεύτερης αίθουσας που αναγκάστηκε ο Καγιαμπής να νοικιάσει για να φιλοξενήσει όλο το υλικό που συγκέντρωνε με αγάπη και μεράκι όλα αυτά τα χρόνια.
Στο ηχητικό που ακολουθεί ακούστε τον Δημήτρη Καγιαμπάκη να αναφέρεται στην εμπειρία του «ΚΑΦΕ ΘΕΑΤΡΟΥ»:
«Ο κόσμος έφτανε μέχρι τη Νομαρχία»
Μετά το «ΚΑΦΕ ΘΕΑΤΡΟ» ανοίγει το «ΦΛΟΥ» στην πλατεία Δασκαλογιάννη. Ο Στράτος Καρολίδης και ο Γιάννης Παρασύρης ενώνουν τις δυνάμεις τους. Μαζί τους κι ο Καγιαμπής που συνδέει την πορεία του με ένα ακόμη εμβληματικό τόπο του Μεγάλου Κάστρου αφού ακολουθεί τους παλιούς του συνεργάτες και στο νέο εγχείρημα παίρνοντας το πόστο του πίσω από τη μπάρα. Τώρα πια είμαστε στη δεκαετία του ‘90. Οι ροκάδες του Ηρακλείου και όσοι αγαπούν την ψαγμένη μουσική βρίσκουν το στέκι τους. «Το ΦΛΟΥ ήταν ένα από τα πρώτα μαγαζιά της πόλης με dj» θυμάται ο Δημήτρης Καγιαμπάκης. «Παίξανε ο Γιώργος Πολιτάκης, ο Δημήτρης Δράκος, ο Μανολίτο, ο Κεφαλογιάννης και πολλά άλλα παιδιά. Ο κόσμος το αγάπησε το ΦΛΟΥ. Έπαιζε κλασική ροκ, τζαζ, μπλουζ και αργά τις νύχτες σπάνιες ηχογραφήσεις κρητικής μουσικής από το 1900 – 1920. Ο κόσμος έξω έφτανε μέχρι την τότε Νομαρχία, το αδιαχώρητο γινότανε»…
Το 1995 είχε έρθει η ώρα να επιστρέψει ο Καγιαμπής στη γενέτειρά του. Πίσω στο Αβδού δημιουργείται μια ταβέρνα που γίνεται διάσημη για το ψητό της στον ξυλόφουρνο. Ο Μήτσος, όμως, ανήσυχος όπως πάντα και αφού νιώθει ότι οι σκέψεις του έχουν πια ωριμάσει – όπως λέει ο ίδιος χαρακτηριστικά – στα 43 του χρόνια το 2001, παίρνει τη μεγάλη απόφαση να δημιουργήσει τον μικρό καφενέ στην οδό Μονοφατσίου.
«Η φωτογραφία όταν συνδυαστεί με τη συλλογική μνήμη είναι μια κίνηση προς τα μπρος»: 2000 φωτογραφίες και περισσότερες από 6.000 λαδόκολλες
Ανοίγοντας τον καφενέ ο Δημήτρης Καγιαμπάκης διακόσμησε τους τοίχους με τις πρώτες καδραρισμένες φωτογραφίες από το προσωπικό του αρχείο. Ο κόσμος ρωτούσε, ο Καγιαμπής έλεγε την ιστορία που έκρυβε η κάθε μία από αυτές, και κάπως έτσι ξεκίνησε η συλλογή. Θαμώνες, φίλοι και επισκέπτες αποφάσιζαν αυθόρμητα να εμπλουτίσουν την ιδιότυπη γκαλερί του Καφενέ συμβάλλοντας με το δικό τους υλικό. Άρχισαν να καταφτάνουν φωτογραφίες, αφίσες, σημαίες, αναμνηστικά και μικροαντικείμενα από το Ηράκλειο, την Κρήτη, την Ελλάδα, αλλά επίσης το Μεξικό, την Κούβα, τη Γερμανία, τη Βραζιλία, την πρώην Σοβιετική Ένωση, την Ισπανία, την Αγγλία, την Τουρκία, τη Γαλλία, την Ιρλανδία, την Αμερική, την Αίγυπτο, την Ολλανδία…
Ο Καγιαμπής συγκέντρωνε το υλικό, το καδράριζε και το αναρτούσε στους τοίχους του καφενέ. Κι όσο συνεχιζόταν η συλλογική αυτή συμμετοχική προσφορά του κόσμου, τόσο μεγάλωνε η έκθεση πολιτισμικής και ιστορικής μνήμης. Ο όγκος του υλικού προκάλεσε την ανάγκη να μεγαλώσει ο χώρος και έτσι ενοικιάστηκε και η διπλανή αίθουσα. Σήμερα οι φωτογραφίες είναι περίπου 2000 και αναρτημένες είναι οι 1.600. Ταξινομήθηκαν με φροντίδα σε θεματικές ενότητες. Ιστορικές προσωπικότητες, λαϊκοί αγώνες, εργατικό κίνημα, Κομμουνιστικό Κόμμα, Εμφύλιος, Θέατρο, Αθλητισμός, Μουσική, καλλιτέχνες, μορφές της διανόησης… Όλες οι εσωτερικές μας αναζητήσεις, πρόσωπα και γεγονότα που μας ενέπνευσαν, όλα είναι αναρτημένα στους τοίχους του καφενέ που μετρά αντίστροφα για το οριστικό λουκέτο. Η συντριπτική πλειονότητα του υλικού έχει σταλεί και έχει προσφερθεί από κόσμο που θέλησε να συμβάλλει στην επέκταση της συλλογής. Η μόνη προσθήκη που φέρνει την προσωπική σφραγίδα του Δημήτρη Καγιαμπάκη είναι ένα κάδρο με τα πορτραίτα της Ελένης Τοπαλούδη, του Βαγγέλη Γιακουμάκη, του Παύλου Φύσσα, του Ζακ Κωστόπουλου...
«Η φωτογραφία» λέει ο Καγιαμπής με έμφαση «όταν συνδυαστεί με τη συλλογική μνήμη είναι μια κίνηση προς τα μπρος».
Ο καφενές έγινε στέκι, καταφύγιο, πέρασμα, σημείο συνάντησης, αξιοθέατο, ένας ολοζώντανος οργανισμός με καρδιά, μυαλό, αλλά πρωτίστως ψυχή…
Μία από τις κορυφαίες στιγμές του υπήρξε η εμβληματική παρέα της Παρασκευής. Πανεπιστημιακοί δάσκαλοι, λόγιοι του Ηρακλείου, δημοσιογράφοι συγκεντρώνονταν εκεί, για χρόνια, τα μεσημέρια κάθε Παρασκευής και συζητούσαν για τα πάντα. Για ιστορικά γεγονότα, για τη φιλοσοφία, τον έρωτα, την ιδεολογία, την πολιτική, την ποίηση. Ο νεαρόκοσμος συνωθούνταν γύρω τους και το χαλαρό κρασάκι μετατρεπόταν σε διάλεξη λαϊκού πανεπιστημίου. «Όσοι παρακολουθούσαν τις συζητήσεις της παρέας της Παρασκευής είναι σαν να έχουν πάρει πτυχίο από τη Φιλοσοφική του Ρεθύμνου» λέει σήμερα ο Δημήτρης Καγιαμπάκης.
Η πορεία του καφενέ δεν ήταν ανέφελη στο πέρασμα των χρόνων. Υπήρξε μια περίοδος κατά την οποία κινδύνεψε πραγματικά να κλείσει. Η αφορμή ήταν μια καταγγελία και ο Καγιαμπής αναγκάστηκε να παρουσιαστεί ενώπιον της Δημοτικής Επιτροπής Ποιότητας Ζωής προσπαθώντας να σώσει το καφενείο του. Σήμερα, αναφέρεται στο γεγονός και μνημονεύει με συγκίνηση όλους εκείνους που τάχθηκαν στο πλευρό του, όπως η Αριστέα Πλεύρη, η Μαρία Καναβάκη, ο Γιώργος Καραντινός, ο Γιώργος Μανδαλάκης, ο Κώστας Ξυλούρης, ή οι δικηγόροι Βιβή Δερμιτζάκη και Έλλη Μιχελάκη.
Το αρχείο του καφενέ διαθέτει και μία ακόμη συλλογή άξια αναφοράς. Ο Καγιαμπής όπως λέει κι ο ίδιος με συγκίνηση και περηφάνια «δεν πετώ ποτέ τις λαδόκολλες από τα τραπέζια». Η λαδόκολλα του καφενείου που εκτελεί χρέη τραπεζομάντιλου από την πρώτη μέρα λειτουργίας του καταστήματος μετατρέπεται σε καμβά δημιουργικής έκφρασης, καλλιτεχνικής ανησυχίας, εξομολόγησης, ανοιχτού ημερολογίου… Σκίτσα, στιχάκια, μαντινάδες, σκέψεις, ρήσεις και αποφθέγματα, δραπετεύουν από τον ψυχισμό του θαμώνα και αποτυπώνονται για πάντα με το στιλό στη λαδόκολλα. Αυτήν την κατάθεση ψυχής, γνωστών και αγνώστων, θαμώνων και πελατών, ο Καγιαμπής τη συνέλεξε με σεβασμό και φροντίδα δημιουργώντας ένα αρχείο που ξεπερνά τις 6.000 κόλλες λαϊκής έκφρασης.
Η συνήθεια αυτή, όπως διηγείται ο ίδιος ξεκίνησε την πρώτη μέρα της λειτουργίας του καφενέ. Ένας βαθιά στενοχωρημένος νέος άνθρωπος κατέφυγε στο φιλόξενο καφενείο και αποτύπωσε τον πόνο που κρατούσε μέσα του άηχο και βουβό στο χαρτί κάτω από το ποτήρι του. «Τα στιχάκια αυτά θα μπορούσαν κάλλιστα να γίνουν ένα σύγχρονο ρεμπέτικο τραγούδι» λέει ο Μήτσος, επισημαίνοντας ότι ο άνθρωπος αυτός επέστρεψε στον καφενέ πριν από λίγους μήνες βαθιά συγκινημένος για τη συλλογή της λαδόκολλας που είχε προκαλέσει άθελα του.
Ο χρόνος κυλά αντίστροφα για το «τέλος εποχής». Η 27η του Φλεβάρη δεν είναι μακριά. Ο Δημήτρης Καγιαμπάκης συγκινημένος από την αγάπη του κόσμου καταθέτει τη δική του πρόταση για το μέλλον του αρχείου του καφενέ. Το ενδεχόμενο της άμεσης μετεγκατάστασης σε άλλο χώρο δεν φαίνεται να είναι εφικτό. «Ίσως κάποια στιγμή στο μέλλον, σε ένα πολύ μικρότερο καφενείο» λέει και στρέφει το πρόσωπό του. Η συγκινησιακή του φόρτιση δεν θέλει να καταγραφεί.
Διαβάστε περισσότερες ειδήσεις από την Κρήτη και το Ηράκλειο
