Του Θανάση Γιαπιτζάκη
Λίγες μέρες πριν την θρησκευτική γιορτή της Αγίας Βαρβάρας, έγινε η ανθρωπιστική γιορτή της Αγίας Βαρβάρας ψηλά στην πλαγιά του όρους Αιγάλεω της Αθήνας. Παρά τη δυσκολία του γεμάτου κατάνυξη ανεβάσματος σε αυτές τις παρυφές της ελληνικής πρωτεύουσας και τον τότε επίμονο βροχερό καιρό, όσοι έμπαιναν στον κινηματογραφικό χώρο που είχε το όνομα του ποιητή της «Ρωμιοσύνης» Γιάννη Ρίτσου βρισκόντουσαν κοινωνοί κάποιων άλλων αχράντων μυστηρίων, που είχε να τους τα δώσει μια ενθαρρυντική ευκολία ενός χαμόγελου και μια μαγευτική απλότητα ενός ανθρώπου. Του Ελβετού φιλέλληνα Ζουλιέν Γκριβέλ, που έγινε ανθρωπιστής στα μέρη μιας παραπεταμένης ζωής στα καταγώγια της ανθρώπινης ψυχής. Στο Νοσοκομείο Λοιμωδών της Αγίας Βαρβάρας, εκεί που είχαν μεταφερθεί οι εναπομείναντες λεπροί από την Χίο, από την Σάμο και από τη μαρτυρική Σπιναλόγκα της Κρήτης - και είχαν κάνει καλύβες στις άκρες της αυλής του Νοσοκομείου.
Η εκδήλωση ήταν δήθεν για την παρουσίαση ενός αυτοβιογραφικού βιβλίου του Ζουλιέν που είχε τίτλο «Ελλάδα, η δική μου Ιθάκη», αλλά - απ’ ό,τι φάνηκε - στην ουσία η συνάντηση των περισσοτέρων θα γινότανε για να τιμηθούν τα πενήντα χρόνια από τον ερχομό του στην άγνωστη σ’ αυτόν και στους πολλούς Αγία Βαρβάρα, που σήμερα είναι δήμος ξεχωρισμένος από το Αιγάλεω. Όσοι έφτασαν ως εκεί και γέμισαν την κινηματογραφική αίθουσα, διαπίστωσαν και τη μεγάλη διαφορά ανάμεσα στην Ελβετία και στην Ελλάδα. Δυό χώρες που είναι άρρηκτα συνδεδεμένες με τη μορφή του Καποδίστρια. Στη μία δημιούργησε τα καντόνια της και την υποδειγματική πολιτική ζωή της και στην άλλη που πήγε να κάνει το ίδιο, θέλοντας να παραλάβει μια ελευθερωμένη Ελλάδα και να παραδώσει μια ανεξάρτητη Ελλάδα, δεν πρόλαβε, γιατί τον έβγαλαν από τη μέση οι Μεγάλες Δυνάμεις. Σαν αποτέλεσμα εξελίξεων δεν ήταν τόσο το γεγονός ότι η Ελβετία απέφυγε δυο Παγκοσμίους Πολέμους ή ότι απ’ αυτήν ξεκίνησε ο Ερυθρός Σταυρός του Ερρίκου Ντυνάν ή ότι σ’ αυτήν βρίσκεται η έδρα των Ολυμπιακών Αγώνων, αλλά το γεγονός ότι στην εκδήλωση προσήλθαν πρώτοι ο πρεσβευτής της Ελβετίας Στεφάν Έστερμαν και ο τιμώμενος γιατρός Ζουλιέν Γκριβέλ, ενώ τελευταίος προσήλθε με μια πρόχειρη δικαιολογία μιας ολόκληρης ώρας ο Έλληνας επίσημος, ο αναπληρωτής υπουργός Εξωτερικών Μιλτιάδης Βαρβιτσιώτης - και τότε χαμήλωσαν τα φώτα.
Ποιά Ελλάδα όμως έγινε για τον ξεχωριστό αυτόν Ελβετό η δική του Ιθάκη; Η απάντηση βρέθηκε στα λόγια ενός κορυφαίου Γάλλου φιλέλληνα, του Βίκτωρα Ουγκώ: «Η Ελλάδα είναι ο Κόσμος που συστέλλεται και η Ανθρωπότητα είναι η Ελλάδα που διαστέλλεται».
Ο Μανώλης Φουντουλάκης σε προβολή στην οθόνη του Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών
«Γίνε εσύ η αλλαγή που θέλεις για τον Κόσμο» με αυτή τη φράση του Μαχάτμα Γκάντι για παντιέρα του ξεκίνησε το φθινόπωρο του 1972 ο άγνωστος εικοσιεννιάχρονος Ζουλιέν Γκριβέλ και πριν λίγες μέρες, στο τέλος του Νοεμβρίου του 2022 - δηλαδή πενήντα χρόνια αργότερα - ο γνωστός και τιμημένος πλέον εβδομηνταεννιάχρονος Ζουλιέν Γκριβέλ, επανήλθε για πολλοστή αλλά μοναδική φορά στην Αγία Βαρβάρα του Αιγάλεω για να συναντήσει, ανάμεσα σε πολλούς άλλους, δυο παλιούς φίλους του, τον Επαμεινώνδα Ρεμουντάκη και τον Μανώλη Φουντουλάκη. Αυτό έγινε δυνατό χάρη στις αναφορές και στους τρεις τους στις ομιλίες που προηγήθηκαν, χάρη στην παρουσία της «Βιβλιοθήκης Μανώλης Φουντουλάκης», χάρη στην προβολή της γαλλόφωνης ταινίας «L’ Ordre» όπου έλαμψε η επιβλητική - αν και αλλοιωμένη - μορφή του Επαμεινώνδα Ρεμουντάκη και μαζί τους χάρη στην φυσική παρουσία του Ζουλιέν Γκριβέλ. Έτσι ανταμώσανε οι τρεις φίλοι της ζωής μέσα από τις αναμνήσεις.
Η Βιβλιοθήκη συνεχίζει αυτήν την παράδοση: Πέρα από βιβλία σαν του Γκριβέλ και εκδηλώσεις σαν την τελευταία του Γκριβέλ - δημιουργεί φιλίες. Όπως εγώ, για ταπεινό παράδειγμα, με τον Ζουλιέν Γκριβέλ ή με την Μαρίνα Φουντουλάκη.
Αυτό που ήταν διάχυτο σε όλους δεν ήταν τόσο η συγκίνηση, που έτσι κι αλλιώς την νιώθανε όλοι τους, όσο το δέος μπροστά σε έναν τέτοιο άνθρωπο και στο επίμοχθο και επίμονο παράδειγμά του. Αν δεν ήταν η «μόδα» για αναφορές στους χανσενικούς, που προέκυψε από τις τουριστικές βόλτες στην Σπιναλόγκα και από το βιβλίο της Βικτώριας Χίσλοπ «Το Νησί», πάλι η ανθρώπινη προσπάθεια και η σχέση του Ζουλιέν θα υπήρχε με την «υπόγεια σιωπηλή οδυνηρή Ελλάδα», όπως την είχε πει ο ίδιος.
Όταν χαμογελάμε, όχι σφιγμένα ή προσποιητά ή από αμηχανία, αλλά ελεύθερα, ξεπροβάλλουν από τους μύες του στόματος τα δόντια μας. Αυτό το χαμόγελο, ένα ωραίο χαμόγελο, ήθελε να δώσει ο Γκριβέλ σ’ αυτούς τους πονεμένους ανθρώπους της ζωής - που η ατυχία τους έκανε να ασχημαίνουν πέρα από το φοβερό κοινωνικό στίγμα της απόρριψής τους. Μπορεί ο Ελβετός οδοντίατρος να μη τους γνώρισε στη Σπιναλόγκα της απομόνωσης, αλλά στην Αγία Βαρβάρα όπου είχαν μεταφερθεί πριν δεκατέσσερα χρόνια μετά την εύρεση του φαρμάκου και την βελτιωμένη ζωή τους που είχε γίνει πιο υποφερτή από πριν, όμως το Νοσοκομείο λεγόταν «Λοιμωδών Νόσων» και όλοι αυτοί μένανε στις ξεχωριστές καλύβες τους.
Ο Νίκος Παπακωνσταντόπουλος, που υπήρξε νοσηλευτής του Νοσοκομείου Λοιμωδών, έκανε την αρχή των ομιλιών με ένα μύθο του Αισώπου: «Κάποτε δύο ποντικοί έπεσαν μέσα σε ένα ανοιχτό δοχείο με γάλα. Ο ένας σκέφθηκε ότι δεν υπάρχει σωτηρία, αφέθηκε και πνίγηκε. Ο άλλος κολύμπησε πολλή ώρα και, από το πολύ χτύπημα με τα πόδια του, το γάλα έπηξε. Περπάτησε τότε πάνω στο στερεό σώμα και σώθηκε. Είναι απόλυτα βέβαιο ότι από την πρώτη στιγμή που ήλθε στην Ελλάδα και αντίκρισε τους ασθενείς ο Ζουλιέν Γκριβέλ και γνώρισε τους αγώνες τους, ένοιωσε βαθειά μέσα του τη σημασία του μύθου του Αισώπου. Σε μια Ελλάδα που προλήψεις και προκαταλήψεις, ακόμα και στα μέσα της δεκαετίας του 1970 χαρακτήριζαν τη ζωή ανθρώπων και κοινωνιών, που η αποστροφή, η περιθωριοποίηση και η ρατσιστική αντιμετώπιση συνανθρώπων μας με αναπηρία και με χρόνιες παθήσεις δεν ήταν η εξαίρεση αλλά ο κανόνας, ο νεαρός τότε Ελβετός οδοντίατρος Julien Grivel ήταν πολύ μπροστά από την εποχή του. Και θα φωνάξω με παρρησία και τούτο: Από την ευγένεια, τις ευαισθησίες, το ενδιαφέρον, το ζήλο, την επιστημονική πληρότητα του Ζουλιέν, διδαχθήκαμε όλοι οι συνεργάτες του. Με όλα του αυτά τα προτερήματα, συν τη συγγραφική του δράση, έχει γράψει τη δική του μεγάλη και με χρυσά γράμματα ιστορία στη χώρα μας. Η ιστορία αυτή δεν ξεθωριάζει. Αντίθετα, συνεχίζει να αναγνωρίζεται μεγαλοπρεπώς και πανηγυρικά, όπως και σήμερα εδώ. Πέραν των πάμπολλων άλλων τιμητικών διακρίσεών του στη χώρα μας, μια πιστεύω ότι έχει ιδιαίτερη προσωπική και συναισθηματική αξία για τον Julien Grivel και αυτή αναφέρεται στο κεφάλαιο της σελίδας 359, με τίτλο «Dorian Inn». Το «Dorian Inn» είναι το ξενοδοχείο κοντά στην Ομόνοια, όπου διαμένει ο μεγάλος φιλέλληνας από την πρώτη φορά που ήρθε στην Ελλάδα, το 1972.
Ο Ζουλιέν Γκριβέλ, στην παραμονή της μεγάλης εκδήλωσης, μπροστά στην ταμπέλα του δεκάτου ορόφου του μεγάλου ξενοδοχείου της Αθήνας «Dorian Inn». Έναν όροφο, που τον έχουν ονοματίσει με το όνομά του
Τιμής ένεκεν, η διεύθυνση του ξενοδοχείου έδωσε στον δέκατο όροφο του κτιριακού συγκροτήματος, σε δωμάτιο του οποίου διαμένει, το όνομά του: «Julien Grivel Floor»! Άλλη μία, πολύ μεγαλύτερης βαρύτητας και εμβέλειας θα είναι σε λίγο και η «οδός Ζουλιέν Γκριβέλ» στο Δήμο Αγίας Βαρβάρας και η ανακήρυξή του σε επίτιμο δημότη της πόλης!»
Εκ μέρους της διοργανώτριας «Βιβλιοθήκης Μανώλης Φουντουλάκης» χαιρετισμό είχε αναλάβει να απευθύνει η εγγονή του Μανώλη Φουντουλάκη γιατρός Ελένη Παπαρίζου: «Η «Βιβλιοθήκη» ιδρύθηκε τέτοιες μέρες πριν από δώδεκα χρόνια στη μνήμη του χανσενικού παππού μου, από τα παιδιά, τα εγγόνια και τα ανίψια του και στήθηκε στο Δημοτικό Σχολείο της Ελούντας, απέναντι από τη Σπιναλόγκα. Όλα αυτά τα χρόνια αποτελεί κύτταρο πολιτισμού στην περιοχή, στηρίζει πολλές βιβλιοφιλικές δράσεις τόσο στην Κρήτη όσο και στην Αθήνα, προβάλλει την τοπική ιστορία, κυρίως όμως ειδικεύεται στην ανάδειξη και στην διαφύλαξη της χανσενικής μνήμης. Πήραμε την πρωτοβουλία της κεντρικής παρουσίασης του αυτοβιογραφικού βιβλίου του φίλου και συνοδοιπόρου μας Ζουλιέν εδώ στην Αγία Βαρβάρα, για τρεις λόγους: -πρώτον, γιατί εδώ παρακάτω πρωτόρθε ο νεαρός οδοντίατρος της Γενεύης πενήντα ακριβώς χρόνια πριν, εδώ συνάντησε τον Επαμεινώνδα Ρεμουντάκη, τον μπαρμπα Μανώλη, εδώ συνάντησε μια υπόγεια, σιωπηλή, οδυνηρή Ελλάδα. -δεύτερον, γιατί εδώ στην Αγία Βαρβάρα βίωσε τόσο τα πρώτα χρόνια της ασθένειάς του, όσο και την μετέπειτα υποτροπή της - και έζησε εργαζόμενος ο ίδιος ο Μανώλης Φουντουλάκης έως το έτος 1980, οπότε επέστρεψε στην οικογένειά του. -τρίτον, γιατί πιστεύουμε ότι είναι καιρός να ξαναδιαβάσουμε την χανσενική ιστορία της Αγίας Βαρβάρας να αξιοποιήσουμε τη δημοσιότητα που έχει πάρει το ζήτημα τα τελευταία χρόνια, να μην ξεχάσουμε τι σημαίνει εγκλεισμός, αποκλεισμός, στίγμα».
Μιλώντας στα γαλλικά, αλλά και στα ελληνικά που έδειξε να τα ξέρει, ο πρεσβευτής της Ελβετίας Στεφάν Έστερμαν τόνισε στον χαιρετισμό του τα εξής:
«Είναι μεγάλη τιμή για εμένα, ως Πρέσβη της Ελβετίας στην Ελληνική Δημοκρατία, να περάσω αυτή τη βραδιά μαζί σας, εδώ στο Δήμο Αγίας Βαρβάρας, τόπο δράσης και προορισμού ζωής του Ζουλιέν Γκριβέλ. Νιώθω ευτυχής που το σημερινό γεγονός έχει τεθεί υπό την αιγίδα της Πρεσβείας της Ελβετίας. Αγαπητοί καλεσμένοι, η Ελβετία και η Ελλάδα διατηρούν πολλαπλούς δεσμούς, που δεν είναι μόνο διπλωματικοί αλλά βασίζονται - πάνω απ’ όλα - σε άμεσους ανθρώπινους δεσμούς. Λίγες προσωπικότητες ενσαρκώνουν καλύτερα αυτές τις σχέσεις από τον Ζουλιέν Γκριβέλ. Πριν από 50 χρόνια, τον Οκτώβριο του 1972, ήρθε για πρώτη φορά εδώ ως νεαρός οδοντίατρος για να περιθάλψει ασθενείς που είχαν προσβληθεί από τη λέπρα. Από εκείνο το πρώτο ταξίδι γεννήθηκε μια μακρά ιστορία που σημάδεψε τη ζωή του Ζουλιέν και την γέμισε με νόημα βαθύ. Ο Ζουλιέν Γκριβέλ δεν αρκέστηκε στο να κάνει τη δουλειά του, ανέπτυξε μια βαθιά σχέση με τα πρόσωπα που γνώρισε.
Η δρ Μαριάννα Καραμάνου, δερματολόγος-αφροδισιολόγος, καθηγήτρια Ιστορίας της Ιατρικής, η νομικός Μαρίνα Φουντουλάκη, ψυχή την Βιβλιοθήκης που φέρει το όνομα του θείου της, ο πρεσβευτής της Ελβετίας Στεφάν Έστερμαν και ο Ζουλιέν Γκριβέλ
Το έργο του έχει ήδη τιμηθεί επανειλημμένα,αναφέρω ενδεικτικά τον Ελληνικό Ερυθρό Σταυρό και την Ακαδημία Αθηνών. Πρόκειται αναμφίβολα για έναν ανθρωπιστή. Η ζεστασιά του, το ειλικρινές ενδιαφέρον για τον πλησίον και η ευαισθησία του στο ανθρώπινο πεπρωμένο γίνονται αντιληπτά κάθε στιγμή. Ο ενθουσιασμός του για την Ελλάδα είναι αστείρευτος, και ας έχει γνωρίσει κρυμμένες και σκοτεινές πλευρές της κοινωνίας. Αγαπητέ Kύριε Γκριβέλ, σας χαρακτηρίζουν συχνά ως φιλέλληνα. Ο φιλελληνισμός αποτελεί τη βάση των σχέσεων μεταξύ της Ελλάδας και της Ελβετίας, δυο ευρωπαϊκών εθνών που τα συνδέουν, εδώ και 200 χρόνια, η Ιστορία αλλά και κοινά ιδεώδη και αξίες. Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι εσείς έχετε συνεισφέρει στον τομέα αυτό τα μέγιστα. Επιθυμώ να ευχαριστήσω θερμά όλους τους παρισταμένους και χαίρομαι που μοιράζομαι αυτή την εορταστική αυτή στιγμή μαζί σας».
Η συγκινησιακή ατμόσφαιρα φορτίστηκε πιο πολύ όταν μίλησε στους παρευρισκόμενους ο δήμαρχος της Αγίας Βαρβάρας Λάμπρος Μίχος. Επιβεβαίωσε με τα πρώτα του λόγια το «δέσιμο» του Ζουλιέν με την περιοχή του, συμβολικά λέγοντας ότι ο Γκριβέλ παντρεύτηκε την εκλεκτή της καρδιάς του Κριστιάνε με πολιτικό γάμο στο Δημαρχείο της Αγίας Βαρβάρας (η γυναίκα του όμως αυτή τη φορά έλειπε από κοντά του, γιατί - όπως μου είπαν - η Κριστιάνε δεν έρχεται, όταν έρχεται στην Ελλάδα ο μελαγχολικός καιρός του φθινοπώρου και του χειμώνα. Αντίθετα ο Ζουλιέν έμαθε πλάι στους παραμορφωμένους χανσενικούς να αγαπάει τα μέρη μας ακόμα και με το μουντό φως). Μετά, ο δήμαρχος - αφού μίλησε με θερμά λόγια, απ’ αυτά που λοξοδρομούν προς την καρδιά - ανέγνωσε την από 8 Νοεμβρίου 2022 ομόφωνη απόφαση του Δημοτικού Συμβουλίου της πόλης του για την ανακήρυξη του Ζουλιέν Γκριβέλ «λόγω των εξαιρετικών υπηρεσιών και της ανθρωπιστικής δράσης και προσφοράς του στην πατρίδα μας, στην πόλη μας και στους ανθρώπους μας» σε επίτιμο δημότη «καθώς και την ονομασία του τμήματος της οδού Αριστοφάνους από την είσοδο του Κέντρου Περίθαλψης Χρονίως Πασχόντων, όπου η οδός Ιπποκράτους μέχρι την οδό Κυκλάδων, σε Οδό Ζουλιέν Γκριβέλ, με υποσημειούμενη την ιδιότητα και τη δράση του. Ανάμεσα στα ονόματα των Αριστοφάνη και Ιπποκράτη θα παρεμβαίνει πανάξια το όνομα του Ζουλιέν Γκριβέλ».
Ο τιμώμενος απάντησε με τα άπταιστα ελληνικά του και καταχειροκροτούμενος ευχαρίστησε όλους για την τιμή. Μου άρεσε που - φροντίζοντας για τα κατοπινά χρόνια - θα βάλουν κάτω από το όνομά του, σαν πινακίδα στον δρόμο, ποιός ήταν αυτός ο Ζουλιέν Γκριβέλ. Μετά την μετονομασία του δρόμου, που δεν την φανταζότανε τότε πριν πενήντα χρόνια, το μόνο που απομένει για να τιμηθεί, όχι το παράδειγμά του αλλά ο ίδιος ο άνθρωπος, είναι να αξιοποιηθεί η περυσινή επίσημη αίτηση του Κωστή Μαυρικάκη στο Υπουργείο Εσωτερικών, για τιμητική απόδοση ελληνικής ιθαγένειας, για πολιτογράφηση του Ελβετού φιλέλληνα ως Έλληνα πολίτη, όπως είχε γίνει κάποτε σε έναν Αγγλοσκωτσέζο ποιητή που ευεργέτησε την αγωνιζόμενη Ελλάδα μόνο και μόνο με τον ερχομό του στο Μεσολόγγι.
