της Μαρίας Λιονάκη
Σάββατο 16 Ιουλίου 2016. Παραμονή της Αγίας Μαρίνας, της θαυματουργής Αγίας, που τιμά μεσοπέλαγα του καλοκαιριού, σα δεύτερη πολιούχο αυτή η πόλη…
Ξυπνώ, χαράματα σχεδόν, με ένα στίχο στο στόμα, ξεχασμένο, εναπομείναντα από τη συναυλία της προηγούμενης βραδιάς , του Λαυρέντη Μαχαιρίτσα και του Γιάννη Κότσιρα στο μεγάλο Κηποθέατρο… «Και τι ζητάω, τι ζητάω… μια ευκαιρία στον παράδεισο να πάω! » Μαζεύω βιαστικά δυο πράγματα σε ένα σακίδιο , φοράω και το μαγιό μου καλού κακού , ενώ αναλογίζομαι την ανακοίνωση για το τουρκικό πραξικόπημα από το Λαυρέντη Μαχαιρίτσα το προηγούμενο βράδυ, καταμεσής της συναυλίας , όταν κανείς μας δεν σπουδαιολόγησε αυτό που άκουσε...
Πολύ πλούσιο σε βία αυτό το καλοκαίρι δεν τιμά καθόλου το πνεύμα ηρεμίας, ξεκούρασης, ρομαντισμού που συνήθως συνάδει μ’ αυτή την εποχή …Η τρομοκρατική ενέργεια στη Γαλλία, το πραξικόπημα στην Τουρκία, τόσοι νεκροί σε τροχαία δυστυχήματα, φόροι που ανακοινώνονται… ο απόλυτος ρεαλισμός πάλι, πάνω που είπαμε να ξεσκάσουμε, να αποδράσουμε, να ξεχαστούμε, να τραγουδήσουμε στις συναυλίες με τα χέρια ψηλά, να κολυμπήσουμε σε γαλαζοπράσινα νερά, να ταξιδέψουμε, να ονειρευτούμε…
Ξεκινώ πρωί- πρωί λοιπόν , ρωτώντας πού είναι η οδός Κοσμαδάκη και πώς θα τη βρω, όταν μετά από ώρα και αφού ρώτησα το μισό Ηράκλειο, συνειδητοποιώ γελώντας ότι πρόκειται για άλλη μία λεκτική μου γκάφα και στην ουσία την οδό Κρασαδάκη αναζητώ… Μόλις το ανακαλύπτω βιάζομαι, μη χάσω το σχολικό…
Ιουλίου μήνα 16η και το δημοτικό διαμέρισμα του Αϊ Γιάννη είχε προγραμματίσει εδώ και καιρό εκδρομή, πολιτιστική στο Ρέθυμνο, στο Χρωμοναστήρι, στο Αρκάδι, στο Μουσείο της Ελεύθερνας, στο χωριό Μαργαρίτες με ξεναγό, την αγαπημένη των πολλών Αθηνά Σφακάκη… Η ξενάγηση, αν και μέσα στο απόγειο του καλοκαιριού και της ζέστης προσέλκυσε πολύ κόσμο από το συγκεκριμένο δημοτικό διαμέρισμα, αλλά και υιοθετημένο κόσμο από τα άλλα, καθώς το μουσείο της Ελεύθερνας πρόσφατα εγκαινιάστηκε κι όπως γρήγορα μαθεύτηκε η δουλειά που πραγματοποιήθηκε από το Πανεπιστήμιο Κρήτης, από τους καθηγητές Πέτρο Θέμελη, Αθανάσιο Καλπαξή και κορυφώθηκε από το Νίκο Σταμπολίδη, δουλειά συνεπικουρούμενη σημαντικά από τους κατοίκους της περιοχής , είναι πολύ καλή…
Ο ήλιος τη ζεστή αυτή μέρα του Ιουλίου έχει ήδη αρχίσει το προδιαγεγραμμένο δρομολόγιό του στον ουρανό και λάμπει φωτεινός και κυρίαρχος, όταν το λεωφορείο μας, με οδηγό ένα νέο άνθρωπο ξεκινά το δικό του δρομολόγιο με κατεύθυνση το Ρέθυμνο… Στο μπροστινό κάθισμα η Αθηνά μας, μεγαλοπρεπής, καταρτισμένη επιστημονικά και γλυκύτατη τιμά το όνομά της και το επάγγελμά της και μας μεταφέρει πίσω στο παρελθόν…
Μπροστά βλέπουμε τον Ψηλορείτη , διακρίνεται η ψηλή κορυφή, ο Κουλούκωνας, αριστερά φαίνεται ο Γιούχτας, το βουνό που έχει κεφάλι ανθρώπινο, ξαπλωτό, ενώ στο βάθος δεξιά φαίνεται η Ντία, το νησάκι που πήρε το όνομα του Δία, που στη μυθολογία , στην πιο πειστική του εκδοχή ,ήταν Κρητογενής. Η Αγία Πελαγία είναι κτισμένη, όπου η αρχαία Απολλωνία, ενώ το Φόδελε ο τόπος καταγωγής του διάσημου ζωγράφου Δομήνικου Θεοτοκόπουλου πήρε το όνομα του από τον πρώτο οικιστή του Φόδελε. Το Μπαλί ονομάστηκε έτσι από το ξακουστό, λόγω ποικιλίας βοτάνων μέλι του και είναι κτισμένο, όπου η αρχαία Αστάλη…
Αραγμένη στο κάθισμα μου εγώ, δημότης με μετεγγραφή στο δημοτικό διαμέρισμα του Αϊ Γιάννη ένιωθα λίγο έξω από τα νερά μου, ώσπου στο χώρο του λεωφορείου να πλανηθεί η φωνή της Αθηνάς, εύηχη , σίγουρη, διαφωτιστική και αναλυτική , να παρουσιάζει τις ανασκαφές, τα ευρήματα, την ιστορία, τις ονομασίες των περιοχών που διασχίζαμε, που ήταν σε κοντινή απόσταση…
Γύρισε το φιλμ του χρόνου προς τα πίσω , ξετύλιξε το κουβάρι της ιστορίας και της αρχαιολογίας και με τα πολύτιμα νήματά τους έφτιαξε χρυσοποίκιλτο υφαντό...
Εμείς ακούγαμε απορροφημένοι, προσηλωμένοι τις διηγήσεις, τους μύθους, τους θρύλους, την ιστορία των διάφορων περιοχών, μετέωροι ανάμεσα στο παρόν και στο παρελθόν, ανάμεσα στο μέσα του λεωφορείου και το έξω που έτρεχε εξίσου μαγευτικό… Η βόρεια πλευρά του νησιού μας έχει αμέτρητα κολπάκια, αγκαλιές της θάλασσας , πανέμορφες ακτές και παραλίες με άμμο, βότσαλα και κοφτερά βράχια , ενώ η βλάστηση, η ανθοφορία της πανέμορφης Κρητικής γης συμπληρώνει με χρώματα και αρώματα το τοπίο και δικαιολογεί την ποίηση του Οδυσσέα Ελύτη που έρχεται στο μυαλό μου σα συνειρμός:
« Ε,σείς στεριές και θάλασσες,
τ’ αμπέλια κι οι χρυσές ελιές
ακούτε τα χαμπέρια μου
μέσα στα μεσημέρια μου
« Σ’ όλους τους τόπους κι αν γυρνώ
μόνον ετούτον αγαπώ!»
Από τη μέση του εγκρεμού
στη μέση του άλλου πελάγου
κόκκινα κίτρινα σπαρτά
νερά πράσινα κι άπατα
« Σ’ όλους τους τόπους κι αν γυρνώ
μόνον ετούτον αγαπώ!»
Πρώτος σταθμός στη σαββατιάτικη εκδρομή μας το Χρωμοναστήρι. Πρόκειται για ιστορικό οικισμό, που βρίσκεται σε απόσταση 12 χιλιομέτρων απ’ το Ρέθυμνο και σε υψόμετρο 360 μέτρων στις παρυφές του Βρύσινα. Σημαντικό μνημείο της περιοχής αποτελεί η βίλα CLODIO στα ανατολικά του χωριού. Αποτελούσε μέγαρο και θερινή κατοικία της αρχοντικής Ενετικής οικογένειας CLODIO. Στην Τουρκοκρατία το μέγαρο χρησίμευε σαν κατοικία Τούρκου Αγά. Σήμερα έχει ανακαινιστεί και αποτελεί στρατιωτικό μουσείο, όπου μπορεί κανείς να δει όπλα κι άλλο στρατιωτικό οπλισμό και ρουχισμό, φωτογραφικό υλικό, μνημεία από τους πολέμους της νεότερης Ελληνικής ιστορίας, πολύ πλούσια κυρίως , όσον αφορά τη Μάχη της Κρήτης.
Αφού ξεναγηθήκαμε στο μουσείο από τους φιλόξενους στρατιωτικούς, που είχαν την καλοσύνη, εκτός προγράμματος να μας υποδεχτούν και να μας ξεναγήσουν, αναχωρούμε χωρίς χρονοτριβή, με δυνατό κλιματισμό στο λεωφορείο κι ένα κρύο νερό για το Αρκάδι…
Η μονή Αρκαδίου, 23 χιλιόμετρα μακριά από το Ρέθυμνο έχει χαρακτήρα φρουριακό. Οφείλει το όνομά της ή στην ανοικοδόμησή της από τον αυτοκράτορα Αρκάδιο τον 5ο αιώνα κατά μια εκδοχή , ή στην ίδρυσή της από το μοναχό Αρκάδιο. Αποτέλεσε κοιτίδα γραμμάτων και πνεύματος και τόπος ιερός, θυσίας των κρητικών στην επανάσταση του 1866 κατά του τουρκικού ζυγού. Το Καθολικό της με το μοναδικό τέμπλο ενώνει μέσα από την τέχνη του τη Δύση με την Ανατολή. Ο κεντρικός δίκλιτος ναός του μοναστηριού είναι αφιερωμένος στους Αγίους Κωνσταντίνο και Ελένη και στη Μεταμόρφωση του Σωτήρα. Χτίστηκε το 1587 και είναι Αναγεννησιακού ρυθμού, ενώ η περίλαμπρη πρόσοψή του είναι φτιαγμένη από λαξευτό πωρόλιθο και έχει στοιχεία μπαρόκ, γοτθικά τόξα και οβελίσκους. Η ιστορική Τράπεζα, το μουσείο, τα κελαρικά, δηλαδή οι χώροι σίτισης , η πυριτιδαποθήκη, το ιστορικό σταυρόσχημο κυπαρίσσι με το τούρκικο βόλι αξίζει να τα δει κανείς. Εκεί ξεναγηθήκαμε κι εμείς, κινούμενοι στο χώρο της μονής , τον ιδιαίτερα φροντισμένο και στολισμένο με γλάστρες, με φυτά πολύχρωμα, όμορφα ανθισμένα… Οι διάφοροι χρωματισμοί των πετρωμάτων των κτιρίων, των διαβρωμένων από την υγρασία, των αλλοιωμένων απ' το χρόνο διευκόλυναν τη σύνδεσή μας, την ιστορική, με μια άλλη εποχή, με μια άλλη ζωή, μαρτυρική την οποία ένιωθες την ανάγκη να προσκυνήσεις , να τιμήσεις, να σεβαστείς…
Αφού ξεναγηθήκαμε, καθίσαμε για λίγο να δροσιστούμε στην καφετέρια δίπλα στη μονή… Η ημέρα , η αφιερωμένη από εμάς σε τόπους ιστορικούς, τόπους προσκυνήματα, η ιδιαίτερα ζεστή αυτή μέρα του Ιουλίου ,είχε ήδη κατά τα δύο τρίτα διανυθεί… Οι μεγάλοι βρισκόμασταν σε κλίμα πίστης, περισυλλογής, ζέστης και κούρασης μικρής, ενώ οι μικροί της παρέας, της εκδρομής, πιο ανέμελοι πάντα, δραστήριοι, ζωντανοί περιδιάβαιναν το χώρο , άλλοτε με γκρίνια κι άλλοτε με ενθουσιασμό, απολαμβάνοντας κάποιο χυμό ή παγωτό και ομορφαίνοντας τις εικόνες γύρω μας…
Επιβιβαστήκαμε στα λεωφορεία και ξεκινήσαμε για το Μουσείο της Ελεύθερνας , ανυπομονώντας, καρτερώντας να το γνωρίσουμε, αφού διανύσουμε τα 12 χιλιόμετρα που το χώριζαν από τη μονή. «Με ένα μεγάλο πέτρινο καράβι, που έστριψε την πλώρη του βορειοδυτικά κι άραξε μέσα στο άφατο πράσινο της φύσης, μοιάζει ο λόφος της αρχαίας Ελεύθερνας, στους πρόποδες του Ψηλορείτη, της αρχαίας Ίδης και σε υψόμετρο περίπου 380μ. πάνω από την επιφάνεια της θάλασσας», γράφει ο μικρός οδηγός, το φυλλάδιο που προμηθευόμαστε απ’ το χώρο εισιτηρίων, υποδοχής του νεότευκτου μουσείου και συνεχίζει: « Η αρχαία Ελεύθερνα αποκαλύπτει όλα τα μυστικά της περίπου από το 3.000 π.Χ έως τον 14ο αιώνα μ.Χ, ενώ από την ανασκαφή της νεκρόπολης στην Ορθή Πέτρα, φαίνεται ότι η πρώιμη Εποχή του Σιδήρου, κυρίως από το 900 έως και τα τέλη του 6ου ή τις αρχές του 5ου αιώνα π.Χ , είναι η πιο σημαντική περίοδος της πόλης, που συνδέεται άμεσα με την αυγή του ελληνισμού και τον Όμηρο»
Η αίθουσα Α του Μουσείου περιλαμβάνει εκθέματα (αγγεία, αγάλματα, επιγραφές, όπλα, εργαλεία, ειδώλια, από πηλό, λίθο, μέταλλα, φαγεντιανή, ελεφαντόδοντο κ.τ.λ που παρουσιάζουν την διαχρονική δημόσια (πολιτική, θρησκευτική, κοινωνική ) και ιδιωτική ζωή στην Ελεύθερνα. Εδώ υπάρχουν και εισηγμένα αντικείμενα από άλλες πόλεις της Κρήτης ή μακρινότερες περιοχές. Στην αίθουσα Β αναπτύσσεται η θρησκευτική και λατρευτική ζωή στην Ελεύθερνα, από την Πρώιμη εποχή του Σιδήρου έως και τα Βυζαντινά χρόνια. Στην Τρίτη αίθουσα έχουμε μόνο ευρήματα από τις ανασκαφές στη νεκρόπολη της Ορθής Πέτρας, όπου εικονογραφούνται περιγραφές από τον Όμηρο, που αφορούν το τελετουργικό τυπικό των ταφικών πυρών (καύσεων) , όπως περιγράφονται στην Ιλιάδα (κυρίως στη ραψωδία ψ, ταφική πυρά Πατρόκλου) . Επίσης τα ευρήματα σχετίζονται με την ομηρική δίαιτα και την κοινωνία της εποχής την ηρωική. Σημαντικό εύρημα του μουσείου είναι η « Κόρη της Ελεύθερνας» που συγγενεύει με το άγαλμα, τη διάσημη « Κυρία της Ωσέρ» που βρίσκεται σήμερα στο μουσείο του Λούβρου στο Παρίσι . Σύμβολα του μουσείου είναι μια ασπίδα και η θεά μέλισσα , όπως παριστάνεται πάνω σε κόσμημα του 7 ου αιώνα χρυσό, που βρέθηκε στη νεκρόπολη της Ορθής Πέτρας. H μέλισσα παριστάνεται στο πάνω μέρος ως γυναικεία μορφή με τα χέρια στο στήθος και στο κάτω μέρος ως έντομο με μεγάλα φτερά , που κοσμούνται με στιγμωτά άνθη. Κατά μια μυθολογική εκδοχή, οι μέλισσες έθρεψαν μαζί με την Αμάλθεια το νήπιο Δία στο Ιδαίον Αντρον.
Αναχωρώντας από το μουσείο της Ελεύθερνας νιώθω εντυπωσιασμένη με τα εκθέματα που ήρθαν στο φως, με τη δουλειά των αρχαιολόγων και των κατοίκων της περιοχής για να έρθουν στο φως , με την έκθεσή τους στον υπέροχο εκθεσιακό χώρο , το καινούριο μουσείο της Ελεύθερνας, που μοιάζει μέσα στη βλάστηση της Κρήτης με κιβωτό , με την ξενάγηση της Αθηνάς, που όλα τα εξήγησε επαρκώς, αλλά και με τα βίντεο που δίπλα στα εκθέματα, συνέδεαν οπτικοακουστικά τα ευρήματα με την εποχή τους. Νιώθω τυχερή που συμμετείχα σ’ αυτή την εκδρομή, που οργάνωσε το δημοτικό διαμέρισμα του Αϊ Γιάννη επιτυχώς… Η μόνη θλίψη που σκίασε τη χαρά αυτού του ταξιδιού μου στο παρελθόν , ήταν η μελαγχολία για τον εκπατρισμό της κυρίας της Ωσερ, στο Μουσείο του Λούβρου, μελαγχολία που φέρνει στο μυαλό μου τον Μακρυγιάννη στον ακόλουθο συνειρμό:
«Είχα δυο αγάλματα περίφημα, μια γυναίκα κι ένα βασιλόπουλο, ατόφια- φαίνονταν οι φλέβες, τόσην εντέλειαν είχαν. Όταν χάλασαν τον Πόρο,τα ‘ χαν πάρει κάτι στρατιώτες, και στ’ Άργος θα τα πουλούσαν κάτι Ευρωπαίων χίλια τάλαρα γύρευαν. [...]
Πήρα τους στρατιώτες, τους μίλησα: «Αυτά και δέκα χιλιάδες τάλαρα να σας δώσουνε, να μη καταδεχτείτε να βγουν από την πατρίδα μας. Γι' αυτά πολεμήσαμε»
Ο επίλογος της μέρας μας γράφεται σε εργαστήρι κεραμικό, πάνω σε πηλό που πλάθει αγγειοπλάστης ξακουστός… Στο χωριό Μαργαρίτες , το παραδοσιακό, τεχνίτης σμιλεύει κομψοτέχνημα, λεπτό, θαυμαστό, την ίδια ώρα που ο ήλιος απαράμιλλος τεχνίτης του κόσμου αυτός, βάφει με τα χρώματα του δειλινού τον ουρανό.
