Του Γιάννη Τσερεβελάκη
Έχουμε εισέλθει ήδη και διανύουμε τη Μεγάλη Εβδομάδα, δηλαδή την εβδομάδα κατά την οποία οι απανταχού ορθόδοξοι χριστιανοί εορτάζουμε τα Πάθη, τη Σταύρωση και την Ανάσταση του Χριστού. Ονομάζεται «Μεγάλη» η εβδομάδα αυτή, όχι επειδή είναι μεγαλύτερη χρονικά σε σχέση με τις υπόλοιπες, αλλά λόγω της σημασίας των γεγονότων που εορτάζουμε για τον άνθρωπο και τον κόσμο. Είναι «μεγάλη» γιατί τα γεγονότα είναι μεγάλα.
Πράγματι, τόσο τα Πάθη όσο και η Ανάσταση του Χριστού είναι το αποκορύφωμα της ζωής και της διδασκαλίας Του. Ο Χριστός με το εκούσιο Πάθος Του έδειξε ότι δεν υπήρξε απλώς ένας θεωρητικός Δάσκαλος, αλλά ένας αληθινός Δάσκαλος της ζωής και ότι ο αληθινός Δάσκαλος υποστηρίζει τη διδαχή του με την ίδια τη ζωή του. Έδειξε ακόμη ότι, όπως γράφει ο μεγάλος Ρώσος φιλόσοφος Νικ. Μπερντιάεφ, «μόνον η οδύνη της αγάπης και της εκούσιας θυσίας, η εθελοντική συμμετοχή στο φορτίο του Σταυρού έχουν αξία λυτρωτική».
Ο Χριστός έδωσε νόημα στην ανθρώπινη οδύνη, στον ανθρώπινο πόνο, από τον οποίο κανείς δεν ξεφεύγει. Μας αποκάλυψε, επομένως, ότι κακό δεν είναι η οδύνη καθεαυτήν, αλλά το να μην μπορεί κάποιος να την υποφέρει. Αλλά, ενώ ο Σταυρός του Χριστού δείχνει ότι η ανθρώπινη ζωή είναι συνυφασμένη με τον πόνο, την οδύνη και το θάνατο, η Ανάστασή Του φέρνει ένα άλλο μήνυμα, ένα μήνυμα χαράς και αισιοδοξίας, αποκαλύπτοντάς μας πως η θλίψη, ο πόνος, ο θάνατος δεν είναι το τέλος, ότι μετά την οδύνη ακολουθεί η χαρά, ότι τελικά η λύπη είναι συνυφασμένη με τη χαρά και ότι η ζωή είναι μια χαρμολύπη, αφού ο θάνατος νικήθηκε με την Ανάσταση του Χριστού, η οποία σηματοδοτεί την ανάσταση όλου του ανθρώπινου γένους.
Αλλά, αν αυτό είναι το βαθύτερο νόημα της Μ. Εβδομάδας, για μας τους Έλληνες η εβδομάδα αυτή σχετίζεται με την ίδια τη ζωή, την ιστορία και τα έθιμά μας, καθώς είναι η πιο μεγάλη μας εορτή ως ορθοδόξων Ελλήνων. Ο Κωστής Μοσκώφ, ένας σπουδαίος αριστερός διανοούμενος, έχει γράψει στα «Δοκίμια Ι» πως «ο ελληνισμός, η μοίρα του λαού που κατοίκησε την ελληνική γη, αισθητοποιείται και σε αντιστοιχία με τη σταυρική πράξη. (…). Ο θάνατος για την ορθοδοξία δεν είναι το τέλος αλλά η ίδια η πραγματικότητα αυτού του κόσμου, που δεν αποδιώχνει τη ζωή αλλά στο θάνατο βλέπει την Ανάσταση που δίνει η ενσυνείδητη πράξη».
Υπ’ αυτή την έννοια μπορεί να κατανοηθεί το γεγονός ότι κατά τη μακρά περίοδο της Τουρκοκρατίας ο Σταυρός και η Ανάσταση του Χριστού λειτούργησαν συμβολικά και ο σκλαβωμένος Έλληνας στο πρόσωπο του Πάσχοντος Χριστού έβλεπε τόσο το γένος των Ελλήνων, όσο και τον ίδιο τον εαυτό του, που έπασχαν μεν, περίμεναν, ωστόσο, με βεβαιότητά τη μέρα της ανάστασης, δηλαδή της ελευθερίας. Μ΄ αυτή τη διαλεκτική της οδύνης που οδηγεί στη λύτρωση και την Ανάσταση, έζησαν οι σκλαβωμένοι Έλληνες και γι’ αυτό η πίστη στον Χριστό δεν ήταν γι’ αυτούς μια έωλη ιδεολογία αλλά η ίδια η ζωή τους. Αυτός ο βαθύς συμβολισμός και η δυναμική της Ανάστασης του Χριστού υπήρξε, όσον αφορά τους απλούς Έλληνες αγωνιστές του 1821, σαν τον Κολοκοτρώνη, τον Μακρυγιάννη, τον Καραϊσκάκη, πηγή ζωής και ελπίδας για την ανάσταση του Γένους των Ελλήνων.
Συνυφασμένη με την εποχή της Άνοιξης, τότε που η φύση φαίνεται να ανασταίνεται και να ξυπνά από τον λήθαργο του χειμώνα, η Μ. Εβδομάδα, και κυρίως η μεγάλη εορτή της Ανάστασης του Χριστού, λάμβανε κι εξακολουθεί να έχει για μας τους Έλληνες και το νόημα της μεταμόρφωσης του κόσμου, της ζωής που ανασταίνεται, της ομορφιάς που λάμπει κάτω από το ζεστό ήλιο, τότε που, όπως λέγει ο εθνικός μας ποιητής, «μάγεμα η φύσις κι όνειρο στην ομορφιά και χάρη, η μαύρη πέτρα ολόχρυση και το ξερό χορτάρι».
Ανάσταση για τον Έλληνα σήμαινε την επικράτηση του κόσμου του φωτός, της ομορφιάς και της ζωής πάνω στον κόσμο του σκότους, της ασχήμιας και του θανάτου. Έτσι, η Άνοιξη δενόταν με το γεγονός της Ανάστασης του Χριστού και το ξύπνημα της φύσης με τη νέα ζωή που πήγασε από τον τάφο του Χριστού.
Όλα αυτά ο ελληνικός λαός τα έδεσε με μια σειρά από έθιμα με βαθύ συμβολισμό. Αναφέρω μερικά από αυτά, όπως τα έχει καταγράψει ο Γεώργιος Μέγας στο βιβλίο του «Ελληνικαί εορταί». Πρώτα- πρώτα η Μ. Εβδομάδα είναι εβδομάδα καθολικού πένθους. Τραγούδια, μουσική, θέατρα, όπως και κάθε είδους διασκέδαση ήταν απαγορευμένα.
Οι μόνες δουλειές που επιτρέπονταν ήταν ο καθαρισμός των σπιτιών και η προετοιμασία των χρειωδών για το Πάσχα. Σημαντικό έθιμο με βαθύ συμβολισμό είναι το βάψιμο των αυγών κατά τη Μ. Πέμπτη, επειδή το αυγό περικλείνει μέσα του σπερματικά τη ζωή, τη δύναμη της ζωής, όπως ο τάφος που έκλεινε μέσα του τον Χριστό, που είναι η αληθινή ζωή. Επίσης το ζύμωμα της κουλούρας της Λαμπρής, τα αυγοκούλουρα, το στόλισμα του Επιταφίου, το πλάσιμο του προζυμιού τη Μ. Παρασκευή, η ψαλμώδηση των «εγκωμίων», ο λαϊκός «θρήνος της Παναγίας» που τραγουδιέται από γυναίκες σε πολλές περιοχές της Ελλάδας, η περιφορά του Επιταφίου και το πέρασμα κάτω από αυτόν, τα δαφνόφυλλα που σκορπίζουν οι ιερείς στους ναούς το Μ. Σάββατο, το μοίρασμα των χριστολούλουδων, οι φωτιές και το «κάψιμο του Ιούδα», οι λαμπάδες του Πάσχα, η αφή του Αγίου Φωτός και η μεταφορά του στο σπίτι, ο σταυρός που σχηματίζουν οι πιστοί στο ανώφλι του σπιτιού τους με το άγιο Φως, οι «μπαλωθιές», το σούβλισμα του αρνιού, οι κωδωνοκρουσίες και πολλά άλλα έθιμα δείχνουν πόσο πολύ η Μ. Εβδομάδα έχει ποτίσει τη λαϊκή ψυχή.
Η Μεγάλη Εβδομάδα είναι κομμάτι της ψυχής του Έλληνα, αναπόσπαστο τμήμα της ζωής του. Ελληνισμός και Ορθοδοξία είναι πνευματικά μεγέθη, αξεδιάλυτα δεμένα με τη Μ. Εβδομάδα και τη μεγάλη εορτή του Πάσχα.
Αυτή τη σχέση πρέπει να βαθαίνουμε συνεχώς, αναζητώντας όχι απλώς τις ρίζες μας ως ορθόδοξοι Έλληνες αλλά και το πανανθρώπινο μήνυμα του Σταυρού και της Ανάστασης του Χριστού, που είναι τελικά η νίκη πάνω στο κακό, πάνω στην οδύνη που συνοδεύει τον ανθρώπινο βίο, και η ενότητα των ανθρώπων με τη δύναμη της αγάπης. Μ’ αυτό το πνεύμα να ζήσουμε τούτες τις άγιες μέρες και να γιορτάσουμε τη Λαμπρή, όπως μας προτρέπει ο εθνικός μας ποιητής:
Χριστός ανέστη ! Νέοι, γέροι και κόρες, όλοι, μικροί μεγάλοι, ετοιμαστείτε‧ μέσα στες εκκλησίες τες δαφνοφόρες με το φως τῆς χαράς συμμαζωχτείτε‧ ανοίξετε αγκαλιές εἰρηνοφόρες ομπροστά στους Άγιους και φιληθείτε‧ φιληθείτε γλυκά χείλη με χείλη, πέστε «Χριστός Ανέστη» εχθροί και φίλοι.
