Της Κατερίνας Μαλλιωτάκη
Με την λέξη αυτοεκτίμηση περιγράφουμε την εσωτερική εικόνα που έχουμε για τον εαυτό μας. Αυτό που βλέπουμε ότι είμαστε σύμφωνα με τα δικά μας μάτια. Αυτόματα καταλαβαίνουμε ότι η έννοια της αυτοεκτίμησης περιλαμβάνει τον τρόπο που μιλάμε για αυτόν, πως μας σκεφτόμαστε, καθώς και αν αξίζουμε ή όχι. Οι πεποιθήσεις μας για το ποιοι είμαστε δεν έχουν καμιά σχέση με το πώς μπορεί να μας βλέπουν οι άλλοι, αφού οι προσδοκίες που έχουμε από τον εαυτό μας αλλάζουν με γνώμονα την αυτοκριτική μας.
Η αυτοεκτίμηση εδραιώνεται κυρίως στην παιδική ηλικία, όμως αυτό δεν σημαίνει ότι δεν μπορεί να αλλάξει, ή να διαφοροποιηθεί στην υπόλοιπη ζωή μας. Ο τρόπος που εκτιμάμε και αξιολογούμε τον εαυτό μας και τις πράξεις μας, έχει να κάνει με τον τρόπο που οι γονείς μας ή οι άνθρωποι που μας φρόντιζαν, μας έβλεπαν. Αυτό σημαίνει ότι ο τρόπος που μας συμπεριφερόταν (αν είμασταν σημαντικοί ή όχι δηλαδή για αυτούς) καθορίζει και τον τρόπο που βλέπουμε τον εαυτό μας σαν ενήλικες.
Η κρίσιμη ερώτηση που αφορά την αυτοεκτίμηση έχει να κάνει με το αν αξίζω ή δεν αξίζω. Εδώ θα συναντήσουμε ένα ηθικό σύστημα αξιών το οποίο μας θέτει να απαντήσουμε ερωτήματα όπως αν, «είμαι καλός ή κακός», «σωστός ή λάθος». Για παράδειγμα κάποιος μπορεί εύκολα να βγάζει χρήματα, ανάλογα με την δουλειά που κάνει και το μορφωτικό επίπεδο που έχει, όμως μέσα του να θεωρεί τον εαυτό του «ανήθικο» ή «λάθος» ακόμα και «άδικο» ή «κακό». Αυτό δεν τον αφήνει να χαρεί τα επιτεύματα του καθώς θεωρεί ότι η εσωτερική του στόφα δεν είναι αρκετά καλή ανεξάρτητα αν αυτό το βλέπουν οι άλλοι ή όχι.
Η αυτοεκτίμηση έχει άμεση σχέση με την αυτοπεποίθηση. Η βασική τους διαφορά είναι ότι η αυτοπεποίθηση απευθύνεται καθαρά στις ικανότητες που μπορούν να αναπτύξουν οι άνθρωποι (σωματικές, κοινωνικές, προσωπικές, επαγγελματικές κά ) δηλαδή στην έκφραση του εαυτού μας προς τα έξω ενώ η αυτοεκτίμηση αντιπροσωπεύει την έκφραση εαυτού μας προς τα έσω δηλαδή τον τρόπο που τον αξιολογούμε.
Η αξιολόγηση του εαυτού μας ενέχει μια παγίδα στην οποία πέφτει το μεγαλύτερο ποσοστό των ανθρώπων. Η παγίδα αυτή ονομάζεται χαμηλή αυτοεκτίμηση και είναι ο τρόπος που νοσεί ο ψυχισμός μας μπροστά σε ένα στραπατσαρισμένο εγώ. Η χαμηλή αυτοεκτίμηση εμπεριέχει έντονη ενοχοποίηση και αυτοκριτική. Ενδιαφέρεται πολύ για τη γνώμη των άλλων, την οποία θεωρεί περισσότερο έγκυρη και αξιόπιστη από την δική της. Δεν εμπιστεύεται την κρίση της και αποφεύγει την ανάληψη ευθυνών. Συνήθως δεν παίρνει καμιά πρωτοβουλία, και δεν διεκδικεί πράγματα που δικαιούται.
Οι άνθρωποι που έχουν χαμηλή αυτοεκτίμηση, ακριβώς επειδή περιμένουν από τους γύρω τους να τους δώσουν αξία, μπορούν να θυματοποιηθούν πολύ εύκολα. Έτσι πολλές φορές γίνονται έρμαια στα χέρια των άλλων καθώς τους ακολουθούν πιστά για να μην χάσουν την εύνοια τους. Στην αντίθετη περίπτωση οδηγούνται στην απομόνωση καθώς κλείνονται στον εαυτό τους αφού κυριεύονται από φόβους και ενοχές γιατί δεν τολμούν να πάρουν την ευθύνη των πράξεων τους.
Η αυτοεκτίμηση ωστόσο είναι μέγεθος μεταβλητό. Αυτό σημαίνει ότι ανάλογα με τις συνθήκες αλλά και με τον τρόπο με το οποίο σκεφτόμαστε, μπορεί να ενισχυθεί ή να κλονιστεί. Αλλάζοντας τον τρόπο με τον οποίο σκεφτόμαστε για τον εαυτό μας, αλλάζουμε τον τρόπο με τον οποίο αντιλαμβανόμαστε τον εαυτό μας αλλά και τους γύρω μας.
Για να ανατρέψουμε την αρνητική εικόνα που έχουμε για εμάς θα πρέπει πρώτα από όλα να πιστέψουμε ότι γίνεται. Η αλλαγή μπορεί να έρθει αρχικά με το σκεπτικό ότι πρέπει να τον αγαπήσουμε, ανεξάρτητα από τα ελαττώματα που του αναγνωρίσουμε. Τον να τον κρίνουμε αρνητικά συνεχώς δεν βοηθάει καθώς τον τυραννάμε και τον γεμίζουμε με υπερβολικές απαιτήσεις. Καλό είναι να μην νοιώθουμε αλλεργικοί στα λάθη και στις ατέλειες μας αλλά να επιβραβεύουμε κάθε προσπάθεια που έχει γίνει με κόπο, ανεξάρτητα από το αποτέλεσμα που φέρνει.
Για να ανακτήσουμε την χαμένη αυτοεκτίμηση μας καλό είναι να συγχωρήσουμε τον εαυτό μας και να συνειδητοποιήσουμε το δικαίωμα μας στο λάθος. Φυσικά δεν μιλάμε για άνευ όρων θαυμασμό και ανεκτικότητα ( ψευδο-αυτοεκτίμηση) καθώς η ειλικρινής αντίληψη των δυνατοτήτων μας προϋποθέτει την αποδοχή των αδυναμιών μας. Η σωστή και μεθοδική οργάνωση των στόχων μας βοηθάει να νοιώθουμε ασφαλείς με τις ενέργειες μας.
Είναι πολύ σημαντικό να αντιληφθούμε ότι ο άνθρωπος με αυτοεκτίμηση έχει την ιδιότητα να αναγνωρίζει τις αδυναμίες του και να προσπαθεί να τις φτιάχνει, να μαθαίνει από τα λάθη του, να ανακαλεί τους στόχους του, να σέβεται την γνώμη των άλλων και να παίρνει θετική στάση απέναντι στην ζωή. Την σημασία βέβαια της αυτοεκτίμησης την περιέγραψε με ιδιαίτερη ευστοχία η Satir η οποία επισήμανε ότι η συναίσθηση της αξίας του εαυτού, είναι το κλειδί, ο δρόμος για να γίνεις περισσότερο ανθρώπινος, να αποκτήσεις υγεία και ευτυχία, να δημιουργήσεις και να συντηρήσεις ικανοποιητικές σχέσεις και να είσαι ο κατάλληλος άνθρωπος, ο αποδοτικός και υπεύθυνος.
