Του Γιώργη Ελ. Αεράκη
Κάθε τόπος έχει τα δικά του έθιμα. Αυτό ισχύει για όλον τον κόσμο. Θα αναφερθώ σε ένα, που σαν παιδί μου άρεσε περισσότερο από όλα και το περίμενα με λαχτάρα την περίοδο που μεγάλωνα στα Ανώγεια. Το έθιμο αυτό ήταν ο Αρφανός έτσι το λέγαμε και σίγουρα θα ήταν παράφραση του Ορφανός, ή Φανός όπως λένε μερικοί. Πολύ λίγο όμως προσωπικά με ενδιαφέρει από πού προέρχεται η λέξη. Ενδιαφέρον είχε και με μεγάλη ικανοποίηση βλέπω ότι συνεχίζει να έχει αυτή καθ εαυτή η ενέργεια της καύσης μεγάλου σωρού ξύλων το βράδυ της Ανάστασης γιατί περί αυτού πρόκειται, καθώς και την σημειολογική σημασία του για τα παιδιά και τους έφηβους των Ανωγείων οι οποίοι είναι και οι κύριοι εκφραστές και αποδέκτες του εθίμου αυτού.
Είναι λοιπόν ο Αρφανός μια μεγάλη φωτιά που ανάβει με το που θα πει ο παπάς το "Χριστός Ανέστη". Έθιμο, που χάνεται στα βάθη του χρόνου. Το υπηρετούν πιστά τα παιδιά του χωριού, με την ανοχή, συχνά δε και με τη βοήθεια των μεγάλων. Θυμίζει τις φρυκτωρίες των αρχαίων Ελλήνων που με τον τρόπο αυτό μετέδιδαν μηνύματα σε μεγάλες αποστάσεις. Ποιο είναι το μήνυμα του αρφανού; Σε δυσκολότερες από την σημερινή περιόδους (τουρκοκρατία) ήταν: Είμαστε Ακόμα Ζωντανοί. Και εμείς, και η πίστη μας! Το έβλεπαν οι πιο πεδινοί, οι πιο ζορισμένοι από τον Οθωμανό κατακτητή και έπαιρναν τα πάνω τους.
Στις μέρες μας είναι ένα πολιτιστικό στοιχείο, που επιβεβαιώνει την συνοχή των αγοριών της κάθε ενορίας. Είναι άσκηση για ευγενή άμιλλα, επίδειξη εργατικότητας, πείσματος, επινοητικότητας, θάρρους και παλικαριάς. Δεν υπάρχουν πολλοί τρόποι να γίνει μεγάλος ο αρφανός. Μόνον δύο. Με το μάζεμα πολλών αρφανόξυλων (ασπάλαθοι, σπάρτοι και αχινοπόδια) από τις γύρω περιοχές (απαιτείται χρόνος και κόπος) και με την "κλεψά" αρφανόξυλων από μια άλλη, οποιαδήποτε ενορία. Δεν υπάρχουν εδώ συμμαχίες. Καθαείς κι απάνω του, όπως λένε! Οι ενορίες είναι οι Μετοχιανοί (Άγιος Δημήτριος), οι Πανωμουλιανοί (Άγιος Γεώργιος), οι Καβαλαριανοί (Άη Γιάννης) και οι Περαχωριανοί (Παναγία). Σε αυτούς πρέπει να προσθέσουμε και τους Κομπιανούς. Το Κομπί είναι ένας θύλακας (χωρίς εκκλησία) ανάμεσα σε Πανωμούλι, Καβαλαριά και Περαχώρι. Κάτι σαν... λωρίδα της Γάζας, γι αυτό αυτοαποκαλούνται και Παλαιστίνιοι. Πέρυσι, κατά γενική ομολογία είχαν τον μεγαλύτερο Αρφανό που εν τέλει είναι και το ζητούμενο.
Θυμάμαι με τρόμο όταν ένα δεκαήμερο πριν την Ανάσταση εμείς του Αη Γιώργη διαπιστώσαμε ότι οι Περαχωριανοί με αρχηγό τον Μπάχλη έναν ψυχωμένο έφηβο της ενορίας αυτής, είχαν επισκεφτεί τον καταυλισμό μας, το σημείο δηλ. που τα παιδιά της ενορίας σαν σπαρτιάτες έκαναν την «ξομονή» τους, διανυχτέρευαν δηλ, φυλάσσοντας τους καρπούς των κόπων τους και μας τα πήραν όλα! Δεν αφήκαν θεμέλιο όπως μας είπαν οι μεγαλύτεροι σε ηλικία, ψέγοντάς μας για την πλημμελή φύλαξη. Ευτυχώς το χτύπημα ανταποδόθηκε άμεσα και τα πράγματα ήλθαν σε ισορροπία.
Το Μ. Σαββάτο αρχίζει το στέλιωμα του Αρφανού που απαιτεί τέχνη και μαεστρία. Επιστρατεύονται διάφορα κόλπα – εσωτερική αραιή πλέξη (σαν κάτι μαντιλέδες εισαγωγής) - για να φαίνεται μεγαλύτερος. Συνηθίζεται οι μεγαλύτεροι να επισκέπτονται τους αρφανούς των άλλων ενοριών πριν την Ανάσταση για να βγάλουν κρίση για το ποιος είναι ο μεγαλύτερος. Ανταλλάσσονται πειράγματα του τύπου «ήντα αθοτυράκι είναι ετονά που εκάμετε» ή «ή και δεν πάτε να κλώθετε καλλιά» και όλοι είναι ευχαριστημένοι. Η αλήθεια όμως είναι ότι παραμένει ένα έθιμο ζωντανό με στόχο πάντα το κυνήγι των εντυπώσεν.
Καλή Ανάσταση. Και του χρόνου!
*να τα προσέχετε το βράδυ
